Μάθημα : Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία Γ΄ Λυκείου

Κείμενο 1: S. Ostrovsky: Fake news, παραπληροφόρηση και δημοσιογραφία

[Μια συνέντευξη στον δημοσιογράφο και παραγωγό ντοκιμαντέρ S. Ostrovsky, με αφορμή την εισήγησή του σε σεμινάριο που υλοποιήθηκε στην Κύπρο με θέμα τα fake news]

-Τι ανέδειξε το δημοσιογραφικό σεμινάριο με θέμα τις ψευδείς ειδήσεις (fake news), το οποίο διοργανώθηκε πρόσφατα στη Λευκωσία από το δίκτυο Zinc; 

-Ήταν ένα πολύ καλό σεμινάριο, το οποίο παρακολούθησε αριθμός Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων δημοσιογράφων, γεγονός που όπως αντιλαμβάνομαι δεν συμβαίνει συχνά. Σε χώρες όπως η Κύπρος που είναι μοιρασμένη, το να φέρεις δύο μέρη μαζί γύρω από το ίδιο τραπέζι ή σ΄ένα δωμάτιο με κοινό στόχο, είναι σημαντικό. Το συνέδριο ήταν μια ευκαιρία να βρεθούν και να μιλήσουν. 

-Πού εστιάστηκε το ενδιαφέρον των δημοσιογράφων; 

-Η πιο συχνή ερώτηση σε σεμινάρια για τις ψευδείς ειδήσεις είναι πώς μπορεί να διορθωθεί η κατάσταση, διότι όλοι παραδέχονται ότι είναι μεγάλο πρόβλημα, αλλά κανείς δεν έχει σαφή απάντηση για το ποια μέτρα πρέπει να ληφθούν. Ακούστηκαν διάφορες εισηγήσεις όπως το να βάλουμε κανόνες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι κυβερνήσεις να συμμετέχουν περισσότερο ώστε να το εντάξουμε στα μαθήματα των σχολείων κ.λπ. Όλες αυτές είναι πιθανές λύσεις, αλλά δεν νομίζω ότι η κάθε μια από μόνη της, σαν μια ασημένια σφαίρα, θα μπορεί να διορθώσει το όλο πρόβλημα. Θεωρώ ότι πρέπει να γίνει μια σειρά από πράγματα ώστε να μπορέσει ο κόσμος να αντιμετωπίσει τις ψευδείς ειδήσεις με πιο αποτελεσματικό τρόπο. 

-Μπορεί ο απλός κόσμος να εκπαιδευτεί ώστε να αναγνωρίζει την ψευδή είδηση, την παραπληροφόρηση; 

-Θα χρειαστεί κάποιος χρόνος για να γίνει αυτό διότι πρέπει να αλλάξει η κουλτούρα, είναι θέμα πολιτισμού. Αν ήταν για παράδειγμα κοινωνικά ανάρμοστο να μοιράζεσαι ψεύτικες πληροφορίες στην προσωπική σου σελίδα στο Facebook ή Twitter, αν οι φίλοι σου έλεγαν ότι δεν ήταν σωστό το ότι έκανε share την τάδε ιστορία που δεν ήταν αλήθεια, τότε περισσότερος κόσμος θα ένιωθε άσχημα και οι άνθρωποι θα ρύθμιζαν περισσότερο τον εαυτό τους. Δυστυχώς δεν φτάσαμε σε αυτό το σημείο πολιτισμού, όχι μόνο στην Κύπρο αλλά και σε όλο τον κόσμο, ώστε οι άνθρωποι να ντρέπονται που έκαναν share ψευδείς πληροφορίες. Για παράδειγμα στην Ευρώπη, περισσότεροι άνθρωποι ενθαρρύνονται να χρησιμοποιούν τρένα αντί να πετούν με αεροπλάνα σε μια προσπάθεια να σώσουν τον πλανήτη από τις κλιματικές αλλαγές. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα πως ο πολιτισμός, η κουλτούρα αλλάζει, ποια πράγματα θεωρούνται κατάλληλα και ποια ακατάλληλα. Ελπίζω ότι θα έρθει η ώρα που για να μοιραστώ ως απλός πολίτης μια πληροφορία, θα πρέπει να την έχω επαληθεύσει, διότι αλλιώς δεν θα επιτρέπεται να γίνει κάτι τέτοιο. 

-Υπάρχει ένας κώδικας εκτίμησης; 

-Ναι, ο κώδικας εκτίμησης της βρετανικής κυβέρνησης λέγεται F.I.R.S.T. και το κάθε γράμμα αντιπροσωπεύει μια λέξη. Το F είναι για τη λέξη κατασκευασμένα, που παίρνουν παλιά θέματα και τα κάνουν νέα, που δημιουργούν μια ιστορία φτιαγμένη. Το Ι είναι για τη λέξη εξακρίβωσε την ταυτότητα, από πού προέρχεται η πληροφορία. Το R αντιπροσωπεύει τη ρητορική, το τι είδους γλώσσα έχει χρησιμοποιηθεί, κάνουν για παράδειγμα μεγάλες δηλώσεις λένε κάτι τόσο ασυνήθιστο που δεν μπορεί νάναι αληθινό. Το S είναι συμβολισμός, όπως χρησιμοποίησαν τους μετανάστες για το Brexit. Το Τ είναι για την τεχνολογία και έχει να κάνει με το πού είδες αυτή την πληροφορία στο τηλέφωνό σου, στην τηλεόραση, σε ιστοσελίδα στο διαδίκτυο, διότι η σελίδα στο διαδίκτυο πολύ πιθανόν να έχει ψευδείς ειδήσεις σε σχέση με ένα γνωστό τηλεοπτικό κανάλι  στο οποίο, οι εργαζόμενοι θέλουν να διατηρήσουν τη φήμη τους και επανελέγχουν τις ειδήσεις πριν τις μεταδώσουν διότι κινδυνεύουν να απολυθούν. 

-Θα συνεχίσουμε να βλέπουμε παραμόρφωση πληροφοριών; 

-Πιστεύω πως ναι, γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό ο κόσμος να είναι σε εγρήγορση, και να αποκτήσει τα εργαλεία για να μπορεί να αναγνωρίσει την παραπληροφόρηση, για να μην φτάσουμε στο άλλο άκρο όπου κάποιος δεν θα εμπιστεύεται όλες τις πληροφορίες. Είναι σημαντικό όχι μόνο να αναγνωρίζεις ότι υπάρχει παραπληροφόρηση, αλλά και να ξέρεις πώς να προστατεύσεις τον εαυτό σου. Η αλήθεια είναι εκεί έξω, πρέπει απλά να τη βρεις.

Κείμενο 2: Διαδικτυακό παιχνίδι για την καταπολέμηση των fake news

Τέλος για πάντα στα fake news υπόσχεται να βάλει ένα διαδικτυακό παιχνίδι, που υπάρχει σε εννέα γλώσσες, μεταξύ αυτών και στα ελληνικά. Οι χρήστες παίζουν τον ρόλο των παραγωγών ψευδών ειδήσεων και το παιχνίδι λειτουργεί αποτελεσματικά ως «εμβόλιο» κατά της παραπληροφόρησης, καθώς βοηθά τους ανθρώπους να αναπτύξουν μεγαλύτερη ψυχολογική αντίσταση στην πολιτική και σε άλλη προπαγάνδα, όταν κάποια στιγμή τη συναντήσουν στην πραγματικότητα. Αυτό ανακοίνωσαν Βρετανοί ερευνητές του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ, οι οποίοι, σε συνεργασία με την ολλανδική ομάδα DROG και την εταιρεία Gusmanson, ανέπτυξαν το 2018 το online παιχνίδι-εμβόλιο Bad News και το δοκίμασαν φέτος σε 15.000 άτομα.

Το παιχνίδι κατευθύνει τους χρήστες να χειραγωγούν τη δημιουργία ειδήσεων και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μέσω αυτόματων προγραμμάτων (bots) στο Twitter, παραποίησης φωτογραφιών, διοχέτευσης συνωμοσιολογικών θεωριών και πολωτικών απόψεων, δράσης τύπου «τρολ», δημιουργίας πλαστής ταυτότητας (προσποίησης π.χ. ότι είσαι κάποιος πολιτικός) και άλλων μεθόδων, με στόχο να παραπλανήσουν με πειστικό τρόπο όσο το δυνατόν περισσότερο κοινό.

Οι ερευνητές που έκαναν τη δημοσίευση στο περιοδικό Palgrave Communications ανακοίνωσαν ότι επιτυγχάνεται μείωση 21% κατά μέσο όρο της αξιοπιστίας των ψευδών ειδήσεων σε εκείνους τους χρήστες που έχουν ολοκληρώσει το 15λεπτο online παιχνίδι. Με άλλα λόγια, έχοντας αναπτύξει ψυχολογικά «αντισώματα», στη συνέχεια αντιστέκονται καλύτερα στα ψέματα που τους «σερβίρουν». «Η έρευνα δείχνει ότι οι ψευδές ειδήσεις εξαπλώνονται ταχύτερα και βαθύτερα από την αλήθεια, συνεπώς η καταπολέμηση της παραπληροφόρησης εκ των υστέρων είναι σα να δίνεις μια χαμένη μάχη», δήλωσε ο επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας, δρ  Σάντερ βαν ντερ Λίντεν. «Το παιχνίδι μας δουλεύει σαν ψυχολογικό εμβόλιο, «ξεσκεπάζοντας» εκ των προτέρων τα fake news, με το να εκθέτει τους ανθρώπους σε μια εξασθενημένη δόση των μεθόδων που χρησιμοποιούνται για να δημιουργηθεί και να εξαπλωθεί η παραπληροφόρηση. Με αυτό τον τρόπο οι άνθρωποι αποκτούν καλύτερη κατανόηση του πώς μπορεί να πέσουν θύματα εξαπάτησης». Αυτό αποδείχθηκε όταν οι χρήστες κλήθηκαν να αξιολογήσουν την αξιοπιστία μιας σειράς ειδήσεων και «τιτιβισμάτων» (tweets)  τόσο πριν όσο και αφότου είχαν παίξει το παιχνίδι. Φάνηκε ότι ήταν πλέον πιο «υποψιασμένοι» και επιφυλακτικοί και μάλιστα η ωφέλεια (η αποτελεσματικότητα του «εμβολίου) είναι μεγαλύτερη σε όσους εκ φύσεως είναι πιο ευάλωτοι στην παραπληροφόρηση.

(Καθημερινή, 26/6/2019)

Κείμενο 3: Μαχμούτ Νταρουίς,  Το κορίτσι/ η κραυγή

[Ο Μαχμούτ Νταρουίς (1941-2008) ήταν παλαιστίνιος ποιητής, δημοσιογράφος και εκδότης. Το παρακάτω ποίημα προέρχεται από την ποιητική του συλλογή Το φαινόμενο της πεταλούδας]

Στην ακτή είναι ένα κορίτσι. Το κορίτσι έχει μια οικογένεια.
Και η οικογένεια ένα σπίτι. Το σπίτι έχει δύο παράθυρα και μια πόρτα…
Και στη θάλασσα ένα θωρηκτό διασκεδάζει
κυνηγώντας τους πεζούς στην ακτή:
τέσσερις, πέντε, επτά
πέφτουν στην άμμο, και το κορίτσι γλιτώνει για λίγο
γιατί ένα χέρι από ομίχλη
κάποιο χέρι θεϊκό τη βοήθησε, φώναξε: Πατέρα,
Πατέρα! Σήκω να φύγουμε, η θάλασσα δεν είναι για ανθρώπους σαν κι εμάς!
Δεν απαντά ο πατέρας της, πεσμένος πάνω στη σκιά του
στο ξέσπασμα της απουσίας

Αίμα στις φοινικιές, αίμα στα σύννεφα

Η φωνή την παίρνει και τη σηκώνει ψηλότερα και μακρύτερα από
την ακτή. Ουρλιάζει στην ερημική νύχτα,
ο αντίλαλος δεν έχει αντίλαλο.
Κι έτσι γίνεται η αιώνια κραυγή σε κάποια έκτακτη είδηση,
που δεν ήταν πια έκτακτη είδηση
όταν
τα αεροπλάνα γύρισαν για να βομβαρδίσουν ένα σπίτι με δύο παράθυρα και μια πόρτα.

Ερωτήσεις/Δραστηριότητες

Α. Να παρουσιάσετε συνοπτικά, σε 80-90 λέξεις, τους τρόπους με τους οποίους θεωρεί ο Ostrovsky ότι μπορεί να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο της διασποράς ψευδών ειδήσεων. (Μονάδες 15)

Β. 1. Είναι, κατά τη γνώμη σας, αποτελεσματικός ο τίτλος του κειμένου 2; Πώς οι γλωσσικές του επιλογές εξυπηρετούν την πρόθεση του συντάκτη του; Να δώσετε έναν δικό σας τίτλο, που να εκφράζει τη στάση σας απέναντι στην είδηση. (Μονάδες 15)

Β. 2. Να εντοπίσετε την αναλογία που υπάρχει στην τρίτη παράγραφο του κειμένου 2. Ποιες είναι οι ομοιότητες ανάμεσα στα μέλη της; Να εξηγήσετε σε τι εξυπηρετεί η χρήση της. (Μονάδες 15)

Β. 3. Το Κείμενο 1 είναι συνέντευξη. Πρόκειται δηλαδή για ένα κείμενο προφορικού λόγου, πράγμα που αντανακλάται σε διάφορα επίπεδα του ύφους του. Προσπαθήστε να δώσετε στις παρακάτω περιόδους πιο τυπικό ύφος, μετατρέποντας τις ρηματικές φράσεις σε ονοματικές. Να κάνετε και όποιες άλλες αλλαγές είναι απαραίτητες ώστε οι φράσεις να είναι σωστές συντακτικά και νοηματικά:

α) Ακούστηκαν διάφορες εισηγήσεις όπως το να βάλουμε κανόνες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. 

β) Αν ήταν για παράδειγμα κοινωνικά ανάρμοστο να μοιράζεσαι ψεύτικες πληροφορίες στην προσωπική σου σελίδα στο Facebook ή Twitter, τότε περισσότερος κόσμος θα ένιωθε άσχημα και οι άνθρωποι θα ρύθμιζαν περισσότερο τον εαυτό τους.

γ) Είναι σημαντικό να αναγνωρίζεις ότι υπάρχει παραπληροφόρηση.

δ) ... σε μια προσπάθεια να σώσουν τον πλανήτη από τις κλιματικές αλλαγές

(Μονάδες 10)

Γ: Ποιο είναι, κατά τη γνώμη σας, το βασικό θέμα/ερώτημα που θίγεται στην τελευταία στροφή του ποιήματος; (100-150 λέξεις)

(Μονάδες 15)

Δ: Ο Ostrovsky αναφέρει ότι η καταπολέμηση του φαινομένου των ψευδών ειδήσεων είναι θέμα πολιτισμού. Ποια θεωρείτε ότι είναι τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά που θα διέκριναν μια κοινωνία που δεν θα ήταν τόσο επιρρεπής στις ψευδείς ειδήσεις; Να παρουσιάσετε τεκμηριωμένα τις απόψεις σας σε ένα άρθρο 350 περίπου λέξεων που θα δημοσιευτεί στο ιστολόγιο του σχολείου σας.

(Μονάδες 30)