Μάθημα : Λατινικά Β ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ

Λατινική Γλώσσα και Λογοτεχνία

Η λατινική γλώσσα

Προέλευση: διάλεκτος των Λατίνων (δηλ. κατοίκων του Λατίου, όπου βρίσκεται και η Ρώμη)

                       ανήκει στην ινδοευρωπαϊκή γλωσσική οικογένεια

                       υπερίσχυσε των άλλων διαλέκτων με την επέκταση των Ρωμαίων σ' όλη την ιταλική χερσόνησο

Ομοιότητες με την ελληνική: οφείλονται

    1. στην κοινή καταγωγή από την Ινδοευρωπαϊκή

    2. στα πολιτιστικά και γλωσσικά δάνεια του ελληνικού αποικισμού στην κεντρική και κάτω Ιταλία (π.χ. αλφάβητο)

    3. στην κατάκτηση της ελληνικής Ανατολής από τους Ρωμαίους

Αλφάβητο:  δάνειο  από την αποικία της Κύμης, 8ος/7ος αιώνας π.Χ., παραλλαγή του ελληνικού αλφαβήτου

Εξέλιξη της λατινικής γλώσσας: αρχικά, λιτή και αγροτική, όπως ο λαός

         έως 3ο αιώνα: ελάχιστα γραπτά μνημεία, χωρίς λογοτεχνική αξία

         240 π.Χ: επαφή με τους Έλληνες, συστηματική καλλιέργεια, παραγωγή αξιόλογων κειμένων 

Γενικά χαρακτηριστικά της ρωμαϊκής λογοτεχνίας

Βασικό χαρακτηριστικό: στενή συνάφεια με την ελληνική γλώσσα και γραμματεία: τα ελληνικά πρότυπα γονιμοποιούν το ταλέντο των Ρωμαίων:

αττική κωμωδία-Πλαύτος,

Όμηρος – Βεργίλιος,

αρχαίοι λυρικοί-Οράτιος,

αττική τραγωδία- Σενέκας.

Κατοχή δύο γλωσσών (λατινικής και ελληνικής) – Δάνεια της λατινικής γλώσσας από την ελληνική.

Δημιουργική πρόσληψη (imitatio) και ανταγωνισμός (aemulatio): παράγεται υψηλή λογοτεχνία με προσωπικά χαρακτηριστικά. Στους μετακλασικούς χρόνους μαζί με τα ελληνικά και ρωμαϊκά κλασικά πρότυπα (Κικέρων, Βεργίλιος).

Ανάμειξη χρονικά διαφορετικών προτύπων (αρχαϊκών, κλασικών, ελληνιστικών): επειδή η ανάπτυξη της ρωμαϊκής λογοτεχνίας τοποθετείται στους ελληνιστικούς χρόνους.

Ιδιόρρυθμη εξέλιξη των λογοτεχνικών ειδών: πρώτη καλλιεργείται η κωμωδία και τελευταίο το έπος (πορεία αντίστροφη από την ανάπτυξη των ειδών στην αρχαία Ελλάδα)

Τα ελληνικά είδη αλλοιώνονται/μεταμορφώνονται/παρουσιάζονται νέα είδη, π.χ. σάτιρα

Στενότερο ειδολογικό εύρος – αξίωση για μεγαλύτερη ποιότητα και βάθος. Συμφυρμός (ανάμειξη) των ειδών μετά την εξάντλησή τους.

Αισθητική αρτιότητα: αριστουργήματα της λογοτεχνίας τα έργα του Κικέρωνα και του Βεργίλιου.

Ιδιάζων ιδεολογικός πλούτος:

η προβολή των πάτριων ηθών («mos maiorum») και υποδειγμάτων («exempla»),

η ρωμαϊκή πολιτεία («respublica»),

θρησκεία («religio») και οικογένεια («familia»),

αρετές όπως η ανδρεία («virtus»),

η πίστη («fides»),

η επιείκεια («clementia»),

η σοφία («sapientia»),

η σοβαρότητα («gravitas»),

το κύρος («auctoritas»-«dignitas») κ.ά.

Τα φυσικά χαρακτηριστικά της Λατινικής: στιβαρότητα, λογική και συντακτική οργάνωση, τάση για λιτό, συγκεκριμένο και κατανοητό λόγο – εμπλουτίζονται με επίκτητα καλολογικά στοιχεία– ευρύτατη χρήση κατά την περίοδο του Μεσαίωνα και του Ουμανισμού.

Κλασική εποχή: α. Οι χρόνοι του Κικέρωνα

Ιστορικές συνθήκες: δικτατορία του Σύλλα (82-79 π. Χ.) – δολοφονία Ιούλιου Καίσαρα (44 π. Χ.): εξωτερικές κατακτήσεις αλλά και εσωτερικές έριδες για την εξουσία

Ο Ρωμαίος λογοτέχνης:

1. έχει κατακτήσει την εθνική του αυτοσυνειδησία,
2. επικεντρώνει το ενδιαφέρον του στη ρωμαϊκή ιστορία, στη γλώσσα και γραμματεία, στο δίκαιο και τον πολιτισμό του,
3. συμμετέχει έντονα στα εσωτερικά τεκταινόμενα: ρητορικοί λόγοι
4. φιλοσοφική φυγή από την πραγματικότητα.
5. φιλοσοφικός και πολιτικός στοχασμός: αυτονομία από τα ελληνικά πρότυπα

Μάρκος Τύλλιος Κικέρων (106-44 π.Χ.)

Πάνω από 100 λόγοι με περιεχόμενο πολιτικό ή δικανικό

(σώζονται περίπου οι μισοί – 3 καισαρικοί – 4 κατιλινικοί- 14 φιλιππικοί).

Θεωρητική πραγμάτευση ζητημάτων σχετικών με τη ρητορεία και το ρήτορα.

Φιλοσοφικοί διάλογοι (θερμός θαυμαστής του Πλάτωνα).

800 επιστολές που δημοσιεύτηκαν μετά τον θάνατό του.

καθαρότητα της έκφρασης, κομψότητα και καλλιέπεια, ζωηρότητα, υφολογικό ύψος.

Βάρων :  πάνω από 600 βιβλία σχετικά με:

1. ρωμαϊκή και παγκόσμια ιστορία,

2. θρησκεία,

3. πολιτισμό,

4. καλές τέχνες,

5. θέατρο,

6. νόμους,

7. παιδαγωγική,

8. επιστήμες,

9. γλώσσα,

10.γεωργία

συνδυασμός εγκυκλοπαιδιστή,γραμματολόγου, γραμματικού,

αρχαιοδίφη - ιστορικού, νομομαθούς, τεχνοκρίτη και φιλοσόφου

Γάιος Ιούλιος Καίσαρ (ιστοριογραφία). Απομνημονεύματα

καθαρά και λιτά Λατινικά,

ύφος που ανακαλεί τον Ξενοφώντα.

Κορνήλιος Νέπως : Ιστορική βιογραφία

περίπου 25 βιογραφίες Ελλήνων και Ρωμαίων, κυρίως στρατηγών.

Σαλλούσιος Κρίσπος :  Η συνωμοσία του Κατιλίνα (De Catilinae Coniuratione).

Ο πρώτος που μεταφέρει στη ρωμαϊκή λογοτεχνία τη θουκυδίδεια ιστοριογραφία

ή καλύτερα την ιστορική μονογραφία.

Βαλέριος Κάτουλλος (84-54 π.Χ.): Λυρική και επιγραμματική ποίηση

116 έξοχα ποιήματα

πηγή έμπνευσης: Λεσβία

Λουκρήτιος (96 – 53 π.Χ.):  Για τη φύση των πραγμάτων (De rerumnatura):

σκοτεινό φιλοσοφικό έπος σε 6 βιβλία,

εκτενές ποίημα κοσμολογικού περιεχομένου,

κήρυγμα κατά της δεισιδαιμονίας, του φόβου του θανάτου και της μεταφυσικής καταπίεσης,

ύμνος του Έρωτα και της Αφροδίτης.

Βάρων: Μενίππειες σάτιρες (Satutae Menippeae):

150 βιβλία,

διακωμωδεί και σχολιάζει τα πάντα,

συνδυάζεται αρμονικά ο ποιητικός με τον πεζό λόγο.

Κλασική εποχή: β. Αυγούστειοι χρόνοι (40 π.Χ.-14 μ.Χ.)

Ιστορικές συνθήκες-Χαρακτηριστικά της λογοτεχνίας της περιόδου

• Ο αυγούστειος ποιητής συνδέει την καλλιμαχική αυτάρκεια με το σύγχρονο πολιτικό γίγνεσθαι.
• «πατρωνεία»: Ο Αύγουστος και ο Μαικήνας υποστηρίζουν οικονομικά και συσπειρώνουν σε λογοτεχνικούς κύκλους κορυφαία ταλέντα με την απαίτηση στράτευσης στο ιδεολογικό πρόγραμμα του Αυγούστου.

Πόπλιος Βεργίλιος Μάρων ( 70 – 19μ.Χ.)

«Εθνικός ποιητής» των Ρωμαίων:

Αινειάδα: εθνικό έπος των Ρωμαίων, συνδυασμός Ιλιάδας και Οδύσσειας, με θέμα την αναχώρηση του Αινεία από την Τροία, τις περιπλανήσεις του και την εγκατάστασή του στο Λάτιο,

• βουκολικές Εκλογές (λογοτεχνικό πρότυπο ο ελληνιστικός Θεόκριτος).

4 βιβλία Γεωργικών (πρότυπο: ο αρχαϊκός Ησίοδος).

Κόιντος Οράτιος Φλάκκος (65π.Χ.- 8μ.Χ.):

«άριστος τολμητίας των λέξεων», «πρώτος αυτός μετέφερε το αιολικό άσμα» στη Ρώμη.

Επωδοί (πρότυπο ο ιαμβογράφος Αρχίλοχος).

Ωδές (πρότυπα: οι λυρικοί Αλκαίος, Ανακρέοντας, Πίνδαρος, Σαπφώ).

ρωμαϊκή σάτιρα: Sermones

«ευρετής» του είδους της ποιητικής επιστολής: Εpistulae (Ars Poetica: τεχνοκριτική επιστολή)

Ύμνος της Εκατονταετίας (Carmen Saecularae) (του ανατέθηκε από τον Αύγουστο για την PaxRomana)

Κορυφαίοι Ρωμαίοι ελεγειακοί:

1. Τίβουλλος (περ. 50 -19 π.Χ.): ο πιο καθαρός και κομψός- Λυδία και Νέμεση)
2. Προπέρτιος (περ. 50 – γέννηση Χριστού): πρωτότυπος, σκοτεινός και σύγχρονος- Κινθία
3. Οβίδιος (43 π.Χ.–17 μ.Χ.): πνευματώδης και ελευθερόστομος – Κόριννα

Θεματολογία: ερωτική στράτευση – συνδυάζεται το βίωμα και η σύμβαση

Οβίδιος

Επινόησε και καλλιέργησε νέα ποιητικά είδη:

πλαστή μυθολογική ποιητική επιστολή: Ηρωίδες (Ηeroides).

καλλωπιστικό έπος : Καλλυντικά του προσώπου (Μedicamina faciei).

«αιτιολογικό» εορτολόγιo (Fasti).

ποίηση της εξορίας: Θλιβερά (Tristi) και Επιστολές από τον Πόντο (Εpistulae ex Ponto).

Μεταμορφώσεις (Metamorphoseon libri): έπος 15 βιβλίων και 12.000 στίχων.

Τίτος Λίβιος (59 π.Χ. -19 μ.Χ)

Αb urbe condita: 142 βιβλία -ιστορ ική διαδρομή της αιώνιας Πόλης από την ίδρυσή της έως το 9π.Χ -

έννοιες που διατρέχουν την ιστοριογραφία του: “mos maiorum”, “pietas”, “νirtus”:.

Βιτρούβιος : Για την Αρχιτεκτονική (Οb architectura):

εξειδικευμένο  σύγγραμμα, αποδεικνύει τις προχωρημένες αρχιτεκτονικές γνώσεις και ευαισθησίες της εποχής.