Μάθημα : ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ

Δημήτρης Χατζής (1913-1981) 

Γεννήθηκε στα Γιάννενα. Φοιτητής ακόμα της Νομικής εξορίστηκε από τη δικτατορία του Μεταξά. Στην Κατοχή πήρε μέρος στην αντίσταση. Έζησε πολλά χρόνια (1949-1974) ως πολιτικός πρόσφυγας στην Ουγγαρία και στο Ανατολικό Βερολίνο. Συμπλήρωσε τις νομικές σπουδές του με φιλολογικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Χούμπολτ. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους πεζογράφους της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς. Χωρίς ριζοσπαστικούς νεοτερισμούς στη γραφή, καλλιεργεί τη ρεαλιστική αφήγηση, χρησιμοποιώντας όμως μια γλώσσα πολυ δραστική. Συμπάσχει με τους ήρωές του, που η μοίρα τους παρουσιάζεται να είναι στενά δεμένη με τις κοινωνικές συνθήκες ή τις κοινωνικές ανακατατάξεις. Έργα: Η φωτιά, μυθιστόρημα (1946), Το τέλος της μικρής μας πόλης, διηγήματα (1963), Ανυπεράσπιστοι, διηγήματα (1966), Το διπλό βιβλίο, μυθιστόρημα (1976), Σπουδές, διηγήματα (1976), Θητεία, αγωνιστικά κείμενα 1940-1950 (1979), Γλώσσα και πολιτική, μελετήματα (1975). Ένα χρόνο πριν πεθάνει είχε αρχίσει να εκδίδει το λογοτεχνικό περιοδικό Πρίσμα.

[…] Η λέξη […] για μια τέτοια τεχνική σαν αυτή που ακολούθησα, δουλεύει με την αντίστροφη φορά. Δεν θέλει να είναι πλούσια, εύχυμη, ηχηρή, αλλά πρέπει να είναι η απόλυτα, η γυμνά συγκεκριμένη λέξη — όσο κι’ αν είναι «φτωχή» από την καθημερινή χρήση. Δουλεύει δηλαδή και αυτή όχι για να δώσει αυτή τον δικό της νοηματικό και συναισθηματικό πλούτο στο νόημα — μα για να ενταχθεί μέσα σ’ αυτό και μέσα σ’ αυτό να λειτουργήσει υπηρετώντας το. Ο δάσκαλός μου εδώ ήταν ένας ποιητής: Ο Καβάφης. Και εγώ θεώρησα πάντοτε τον δικό μου τον τρόπο, μεταφορά της ποιητικής τεχνικής του Καβάφη στην πεζογραφία.

Δημήτρης Χατζής, «Περί του έργου μου, ομιλώ αυτός», περ. Αντί, τχ. 298 (30 Αυγ. 1985), 25.

"Ο Χατζής διαπραγματεύεται έμμεσα το ζήτημα της εξορίας όχι ρεαλιστικά ή αυτοβιογραφικά αλλά ως μια καθολική εμπειρία απαλλαγμένη από τη νοσταλγία της επιστροφής ή τις ψευδαισθήσεις της ουτοπίας. Θα πρότεινα μια προσέγγιση του έργου του, βασισμένη στη μοναξιά των προσώπων του και στην εξορία όχι ως προσωπική εμπειρία αλλά ως συμβολική αναπαράσταση. Ετσι νομίζω θα φανεί καλύτερα πώς ο Χατζής προκαλεί δύο διαφορετικές αναγνωστικές αντιδράσεις, συστηνόμενος και ως ρεαλιστής και ως πρώιμα μεταμοντέρνος συγγραφέας.

Ο Χατζής επιδιώκει να αναπαραστήσει δύο κόσμους: έναν που φθίνει και ανήκει στο παρελθόν και έναν ανερχόμενο και υποσχόμενο, ο οποίος βαθμιαία στο Διπλό βιβλίο παίρνει την όψη του αβέβαιου και απατηλού. Μέσα από την ανέχεια, τις δυσκολίες και τη μοναξιά των προσώπων, η αφήγησή του φορτίζεται συναισθηματικά και έτσι οι αναγνώστες ωθούνται να υιοθετήσουν είτε μια ρομαντική και νοσταλγική στάση για τον κόσμο που χάνεται ή να καλλιεργήσουν και να αναπτύξουν κριτικά την επίγνωση ότι ο κόσμος πλέον κυριαρχείται από την υπαρκτή και ιδεολογική αίσθηση του ανέστιου. 

Wohin gehen Wir? Immer nach Hause.

Novalis 

Ανέστιο Υποκείμενο: Ο Χατζής είναι ένας κοινωνικός συγγραφέας με κατά βάση αντικοινωνικούς χαρακτήρες. Οι ήρωές του είναι συχνά τραγικοί και ανυπεράσπιστοι, θύματα των ψευδαισθήσεων, της αθωότητας ή της αφέλειάς τους. Δίχως να είναι στερεότυποι, από τον Σιούλα τον Ταμπάκο ως τον ανώνυμο πρωταγωνιστή του διηγήματος «Η νήσος άνυδρος», έχουν κάτι κοινό, καθώς καθορίζονται και συνάμα αποστασιοποιούνται από την κοινωνία. 

Δημήτρης Τζιόβας, Δημήτρης Χατζής, εφημερίδα το ΒΗΜΑ, https://www.tovima.gr/2008/11/24/opinions/dimitris-xatzis-4/

Σχολικό βιβλίο: http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2710/Keimena-Neoellinikis-Logotechnias_G-Lykeiou_html-empl/index_b_03_01.html

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Να επισημάνετε τα κυριότερα χαρακτηριστικά της συντεχνίας των ταμπάκων α) ως προς την οργάνωση της οικονομίας τους (προμήθεια πρώτων υλών — τρόπος παραγωγής των προϊόντων τους — διάθεση των προϊόντων), β) ως προς την κοινωνική τους οργάνωση, γ) ως προς τα ήθη τους. Να τεκμηριώσετε τις απαντήσεις σας με στοιχεία που προσφέρει το διήγημα.

2. Τι εκπροσωπεί ο Σιούλας μέσα στο διήγημα; (Πριν απαντήσετε να λάβετ' υπόψη σας και τα συμπεράσματα στα οποία καταλήξατε με την επεξεργασία της 1ης ερώτησης).

3. Στην τελευταία παράγραφο του διηγήματος υπάρχει η φράση «Πίσω του εκείνη τη μέρα οι σάλπιγγες των νέων καιρών γκρέμιζαν από θεμέλια τα τείχη της ταμπάκικης Ιεριχώς μέσα σ' ένα πανδαιμόνιο απ' ουρλιαχτά μηχανών». Τι σημαίνει αυτή η φράση; Να αναπτύξετε το νόημά της.

4. Ποιο νόημα παίρνει μέσα στο διήγημα η συνάντηση του Σιούλα με το γύφτο και με το βαρελά;

5. Ο συγγραφέας δεν είναι ένας ψυχρός παρατηρητής της τύχης του Σιούλα και της συντεχνίας του, αλλά συμμετέχει συναισθηματικά στην περιπέτειά τους. Με ποιους τρόπους ή σε ποια σημεία εκδηλώνεται αυτή η συμμετοχή;

6. Ποιο θεωρείτε ότι είναι το κεντρικό θέμα που θίγει ο συγγραφέας σε αυτό το διήγημα.