Μάθημα : ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ

Ήταν Φαναριώτης Kωνσταντινουπολίτης στην καταγωγή. Γεννήθηκε και έζησε στην Aλεξάνδρεια της Aιγύπτου (1863 - 1933). Eκφράζει το πνεύμα του κοσμοπολιτισμού και του οικουμενισμού της ελληνικής Διασποράς. Η κοσμοπολίτικη διάσταση της ποίησής του ακόμη, συνδέεται και με την εποχή ανάδυσης του ευρωπαϊκού μοντερνισμού, κατά την οποία εμφανίζονται ο Τζόζεφ Κόνραντ, ο Τόμας Μαν και ο Έντουαρντ Φόρστερ, ο οποίος θα γίνει προσωπικός φίλος του Κ. Π. Καβάφη και θα προσπαθήσει να προωθήσει την καβαφική ποίηση στον αγγλόφωνο λογοτεχνικό κόσμο.
Σήμερα η ποίησή του όχι μόνο έχει επικρατήσει στην Ελλάδα, αλλά και κατέλαβε μία εξέχουσα θέση παγκοσμίως, ύστερα από τις μεταφράσεις των ποιημάτων του αρχικά στα γαλλικά, αγγλικά, γερμανικά και κατόπιν σε πολλές άλλες γλώσσες. Έγραψε μόνον 154 (αναγνωρισμένα) ποιήματα, όμως κατάφερε να γίνει ένας από τους πιο σημαντικούς ποιητές του 20ού αιώνα παγκοσμίως. Δεν δημοσίευσε ποτέ σε ένα βιβλίο τα ποιήματά του, αλλά τα έστελνε όπου εκείνος θεωρούσε σκόπιμο. Παρά την «εσωστρεφή» του πρακτική, έγινε γρήγορα γνωστός και προκάλεσε αντιφατικές εκτιμήσεις της κριτικής. Η δυναμική της ποίησής του αποδεικνύεται και από τους δύο τόμους καβαφογενών ποιημάτων (ποιημάτων που συνομιλούν με ποιήματά του ή γράφονται πάνω σε δικά του θέματα), ελληνικών και ξένων. Κάθε χρόνο γράφονται νέες μελέτες για το έργο του καθώς κάθε καινούργια γενιά καθρεφτίζεται στα ποιήματά του και ακονίζει τη δική της ευαισθησία πάνω τους. Ο ίδιος έλεγε πως είναι ποιητής των μελλοντικών γενεών, θεωρώντας την εποχή του ανεπαρκή για να συλλάβει την περίπλοκη ειρωνεία του.
O Kαβάφης είναι ένας μοναδικά πρωτότυπος ποιητής. Aποτελεί ξεχωριστή ιδιότυπη περίπτωση της νεοελληνικής ποίησης. Η ποιητική του έκφραση που είναι πιο κοντά στη σύγχρονη αντίληψη της ποιητικής έκφρασης. Δεν εντάσσεται σε σχολές και ομαδοποιήσεις ποιητών της εποχής του.

ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ
Ο ίδιος τα χώριζε σε τρεις κατηγορίες: α) διδακτικά ή φιλοσοφικά, β) ιστορικά και γ) αισθησιακά-ερωτικά ποιήματα. Η ποίησή του είναι συχνά φορέας ηθικών μηνυμάτων και συμβουλών για την ενδεδειγμένη στάση ζωής, κάτι που θα μπορούσε να αναιρέσει την ποιητικότητα του έργου του, αν ο ποιητής δε φρόντιζε να συγκαλύψει το διδακτισμό αυτό με μια εμπνευσμένη αξιοποίηση της ιστορίας και των αρχαιοελληνικών μύθων.

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΚΑΒΑΦΗ
Η συμβολική χρήση των αρχαίων μύθων και ιστορικών προσώπων είναι από τα κύρια χαρακτηριστικά του έργου του. Σε πολλά ποιήματα αντλεί τα θέματά του από την ιστορία. H αγαπημένη του ιστορική περίοδος είναι κυρίως η Eλληνιστική (Aλεξανδρινή και Mεταλεξανδρινή) Περίοδος και η Περίοδος της Ρωμαϊκής κυριαρχίας στην Ανατολή (Πτολεμαίοι, Σέλευκοι, Kαίσαρ, Aντώνιος), οι τελευταίοι αιώνες του αρχαίου κόσμου. Εμπνέεται επίσης, αλλά πολύ λιγότερο, από την ελληνική μυθολογία, την κλασική αρχαιότητα και το Bυζάντιο.

ΓΛΩΣΣΑ, ΥΦΟΣ, ΣΤΙΧΟΥΡΧΙΚΗ
Η γλώσσα και η στιχουργική μορφή των ποιημάτων του Καβάφη ήταν ιδιόρρυθμες και πρωτοποριακές για την εποχή. Η γλώσσα του είναι συχνά μείγμα καθαρεύουσας και δημοτικής, με ιδιωματικά στοιχεία της Κωνσταντινούπολης, ουδέτερη, σχεδόν πεζολογική, μακριά από τις ποιητικές συμβάσεις της εποχής. Ο λόγος του λιτός, με ελάχιστα επίθετα (όσα υπάρχουν έχουν πάντα ιδιαίτερη σημασία, δεν είναι ποτέ συμβατικά, κοσμητικά επίθετα). Η γλώσσα δεν αποκαλύπτει τα συναισθήματα. Εξαιρετικά σύντομα ποιήματα. Φαινομενικά ο λόγος του είναι ψυχρός. H συγκίνηση, το συναίσθημα, ο λυρισμός υπολανθάνουν, καλύπτονται έντεχνα πίσω από μύθους και σύμβολα.
Το ιαμβικός μέτρο στη στιχουργική είναι τόσο επεξεργασμένο που συχνά είναι δύσκολο να διακριθεί. Ομοιοκαταληξία όχι σε όλα τα ποιήματα, ενίοτε χαλαρή και περιστασιακή, οι στροφές μπορεί να μην έχουν ίσο αριθμό στίχων και οι στίχοι είναι ανισοσύλλαβοι. Μερικές φορές απουσιάζει η στίξη. Άλλες όμως φορές η στίξη παίζει σημαντικό ρόλο (πχ. ειρωνεία, σκηνοθετικές οδηγίες απαγγελίας, όπως χαμήλωμα φωνής όταν έχουμε παρένθεση).

ΚΑΒΑΦΙΚΗ ΕΙΡΩΝΕΙΑ
Ο Καβάφης είναι γνωστός για την ειρωνεία του, ένα μοναδικό συνδυασμό λεκτικής και δραματικής ειρωνείας, πολλές φορές σαρκασμού που γίνεται κάποιες φορές αυτοσαρκασμός. Πλέκει μέσα στο ίδιο ποίημα διαφορετικές, πολλές φορές αντιθετικές, απόψεις, αποστασιοποιείται και αφήνει τον αναγνώστη να αποφασίσει για το σωστό ή το λάθος. Πολλές φορές οι πρωταγωνιστές των ποιημάτων του γίνονται θύματα ειρωνείας επειδή φαίνεται ότι δεν έχουν συνείδηση ούτε της ανθρώπινης μοίρας ούτε της πορείας της Ιστορίας.

ΘΕΑΤΡΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΔΡΑΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Ο δραματικός μονόλογος (το ποιητικό υποκείμενο απευθύνεται στο “εσύ”) και ο διάλογος είναι από τους κύριους αφηγηματικούς τρόπους που χρησιμοποιεί. Τα ποιήματά του χαρακτηρίζονται από θεατρικότητα. Μια σκηνοθεσία προσώπων και καταστάσεων του παρελθόντος, αντίστοιχων, ως προς το ήθος ή τη λειτουργία τους με το παρόν, στην οποία ο ποιητής επενδύει το πολιτικό και ερωτικό του όραμα. Στο έργο του δρουν πρόσωπα/ προσωπεία, όπως στο αρχαίο δράμα, στα οποία αναθέτει έναν ρόλο, τα τοποθετεί σε έναν συγκεκριμένο χώρο και χρόνο και αναδεικνύει τις συγκρούσεις, εσωτερικές ή/και εξωτερικές, καθιστώντας την ποίησή του πολυφωνική.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
ΤΑ ΠΑΡΑΘΥΡΑ αναρτημένο στο https://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/browse.html?cnd_id=9&text_id=802
μελοποίηση-ερμηνεία Ελεάνα Τσεσμελη https://youtu.be/I12YBdHkdn4
1. «μέρες βαρυές, επάνω κάτω τριγυρνώ»: ποιο σχήμα λόγου χρησιμοποιείται στον στίχο;
Ποια συναισθηματική κατάσταση εκφράζεται μέσα από αυτό;

2. Στο ποίημα αξιοποιείται η τεχνική της αντίθεσης. Να βρείτε τη βασική αντίθεση του ποιήματος.

3. Ο Καβάφης αξιοποιεί συχνά στα ποιήματά του ως σημείο στίξης τη διπλή παύλα. Να την εντοπίσετε στο ποίημα και να σχολιάσετε τη λειτουργία της.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
Κ. Π. Καβάφη, Η πόλις αναρτημένο στο https://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/browse.html?cnd_id=9&text_id=650
1. Σε ποια συναισθηματική κατάσταση βρίσκεται ο ήρωας του ποιήματος και γιατί; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με λέξεις ή φράσεις από το ποίημα.
2. Ποιο είναι το κυρίαρχο κλίμα του ποιήματος και με ποιες λέξεις/φράσεις υποβάλλεται;
3. Γιατί είναι ανέφικτη η φυγή σύμφωνα με τον ποιητή; Σχολιάστε.
4. Να εντοπίσετε και να γράψετε τους στίχους όπου φαίνεται ότι ο ήρωας ανγνωρίζει την προσωπική ευθύνη του γι’ αυτά που του συμβαίνουν. Χαρακτηρίστε το ήθος του ήρωα, σε σχέση με την αποδοχή των ευθυνών του.
5. Να αναφέρετε δύο τεχνικές που χρησιμοποιεί ο Καβάφης στο πιο πάνω ποίημα και να εξηγήσετε με συντομία τη χρήση τους.
6. «Ο ήρωας του ποιήματος διακρίνεται για την αξιοπρέπειά του.» Εξηγήστε.
7. Τι συμβολίζει «η πόλις» στο ομώνυμο ποίημα του Καβάφη; Εξηγήστε.
8. Να σχολιάσετε το ρόλο των επαναλήψεων στο ποίημα.
9. Πώς διαγράφεται η σχέση του ανθρώπου με τον περιβάλλοντα χώρο στο ποίημα;
10. Το ποίημα «Η πόλις», αν και παρουσιάζει έναν «αντιήρωα», μπορεί να θεωρηθεί διδακτικό. Να στηρίξετε αυτήν την άποψη.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αγγελοπούλου Άννα, "Χαρακτηριστικά της ποίησης του Καβάφη", αναρτημένο στο ιστολόγιο του Πρότυπου Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης  http://piramatikoneiroland.blogspot.com/p/blog-page_02.html

Αρχείο Καβάφη http://www.kavafis.gr/

Ερωτήσεις Τράπεζας Θεμάτων

Κωστίου Κ., "Η ποίηση και η ποιητική του Καβάφη", Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα, Πανεπιστήμιο Πατρών

Μάντης Κ., "Τα χαρακτηριστικά της ποίησης του Κωνσταντίνου Καβάφη" αναρτημένο στο https://latistor.blogspot.com/2012/03/blog-post_20.html

Τα παράθυρα: αδίδακτο κείμενο από Τράπεζα Θεμάτων αναρτημένο στο https://lambrinim.wordpress.com/2015/03/25/κ-π-καβαφησ-τα-παράθυρα-αδιδακτο-κειμ/

Φωτόδεντρο, Κ. Π. Καβάφης

Jusdanis Gregory, "Πώς ο Κ.Π. Καβάφης υπερέβη την Αλεξάνδρεια και την Αθήνα, ανακάλυψε νέα μορφή ποιητικής έκφρασης και έγινε οικουμενικός ποιητής", αναρτημένο στο https://www.onassis.org/el/initiatives/cavafy-archive/he-predicted-modern-world