Μάθημα : Λογοτεχνία Α΄ Γυμνασίου

Σύμφωνα με αρκετούς ειδικούς μελετητές της εποχής μας, η Κάρπαθος, ένα νησί των Δωδεκανήσων στο νοτιοανατολικό άκρο του Αιγαίου, είναι ο τόπος με την πλουσιότερη λαογραφική παράδοση στη χώρα μας. Το μοναδικό έθιμο των «Εφτά» επιβιώνει μέχρι και τις μέρες μας. Κατά τη διάρκεια της τέλεσής του, οι κάτοικοι του ακριτικού νησιού ζητούν, μέσω ενός πανάρχαιου δρωμένου (στο οποίο έχουν προσκολληθεί και χριστιανικά στοιχεία), από τις τρεις Μοίρες να χαρίσουν καλοτυχία στο νεογέννητο βρέφος!

Ενα από τα παλαιότερα και πιο αξιοπαρατήρητα έθιμα της Καρπάθου, το οποίο διατηρείται αναλλοίωτο μέχρι σήμερα, είναι το έθιμο των «Εφτά», ημερών εννοείται, από τη γέννηση του παιδιού. Σύμφωνα με το έθιμο αυτό, την έβδομη ημέρα από τη γέννηση, χωρίς καμιά πρόσκληση, συγγενείς και φίλοι της οικογένειας του νεογέννητου συγκεντρώνονται στο σπίτι του για να γιορτάσουν τον ερχομό του στον κόσμο. Οι επισκέπτες φέρουν μαζί τους διάφορα γλυκίσματα και (συνήθως χρυσά) δώρα για το νεογέννητο. Τέτοια είναι π.χ. «κανίσκια» με μπακλαβάδες, κουραμπιέδες ή ποτά, και χρυσές αλυσίδες, περικάρπιες «ταυτότητες», αντίγραφα βυζαντινών νομισμάτων, σταυροί, απεικονίσεις Αγίων, ενδύματα κ.λπ.

Οταν συγκεντρωθούν οι συγγενείς και φίλοι, η μαμή παλαιότερα, η μητέρα ή η γιαγιά τώρα, θα τυλίξει το βρέφος με ένα μεταξωτό σεντόνι και θα του φορέσει το καλύτερο πουκάμισο του πατέρα (αν είναι αγόρι) ή της μητέρας του (αν είναι κορίτσι). Κατόπιν, το τοποθετεί πάνω σ’ ένα μεγάλο τραπέζι στη μέση του δωματίου (παλαιότερα το έβαζε μέσα σε σκάφη). Στη συνέχεια τοποθετούν ολόγυρά του τα δώρα. Ακολουθούν οι ευχές όλων των παρευρισκομένων, ενώ δύο πρωτοκόρες αμφιθαλείς (των οποίων οι γονείς ζουν) βάζουν το νεογέννητο σε ένα μεταξωτό σεντόνι και κρατώντας το από τις δύο άκρες, κινούν ημικυκλικά («νανουρίζουν») το βρέφος και του τραγουδούν αυτοσχέδια ευχετικά δίστιχα (μαντινάδες), που ταιριάζουν η μητέρα ή οι γιαγιάδες του.

Αρχαία θρησκεία και Χριστιανισμός

Αφού τελειώσει το τραγούδημα, η μητέρα ή η γιαγιά ανάβει επτά μικρά κεριά, στα οποία δίνει αντίστοιχα ονόματα της Παναγίας, του Χριστού και Αγίων συνήθων στην Κάρπαθο ή στο συγκεκριμένο χωριό της γιορτινής τελετής. Τα κεριά τοποθετούνται σε σκαμνί (παλαιότερα) ή (σήμερα) σε λεκάνη ή μεγάλο πιάτο με μέλι. Συγχρόνως ένα πρωτότοκο, αμφιθαλές επίσης, αγόρι απαγγέλλει το Σύμβολο της Πίστεως (το «Πιστεύω»), ενώπιον των παρισταμένων, που περιμένουν να δουν με αγωνία ποιο από τα κεριά θα σβήσει πρώτο, γιατί ο ονοματισμένος με αυτό Αγιος θα είναι και ο προστάτης του παιδιού σε όλη τη ζωή του. Στο όνομα του συγκεκριμένου Αγίου πρέπει να γίνει Θεία Λειτουργία μετά το «σαράντισμα» της λεχώνας και σ’ αυτόν θα προσεύχονται σε κάθε ασθένεια ή ατυχία του παιδιού.

Στο μεταξύ στην κουζίνα ή σε άλλο δωμάτιο ετοιμάζεται το χαρακτηριστικό γλύκισμα της γιορτής, η γνωστή «αλευρά». Πρόκειται για γλυκό που παρασκευάζεται από αλεύρι και διάφορα μπαχαρικά. Ολα αυτά τα ρίχνουν σε μια ξύλινη ή μεταλλική γαβάθα (παλαιότερα στον «καύκαλλο», ξύλινη μεγάλη σκάφη σε στρογγυλό σχήμα) με ζεματιστό νερό και τα ανακατεύουν καλά. Αφού «ψηθεί» καλά η ζύμη, τοποθετείται σε πιάτα, τα οποία έχουν ένα κυκλικό κενό στο μέσον, όπου βάζουν ποσότητα μελιού και βούτυρου, συνήθως καρπαθιακής προέλευσης. Ολοι με ένα πιρούνι, αλείφοντας τη ζύμη στο μέλι, πρέπει να φάνε «εφτά» πιρουνιές «αλευρά». Το υπόλοιπο που θα μείνει στη μεγάλη γαβάθα πιστεύεται ότι θα φαγωθεί από τις Μοίρες, που θα έλθουν την ίδια νύκτα για να «μοιράσουν» το παιδί, προδιαγράφοντας τη μελλοντική του τύχη. Μετά απ’ αυτά προσφέρονται στους παρευρισκόμενους και άλλα φαγητά, ενώ συνάμα ξεκινάει παραδοσιακό Καρπάθικο γλέντι με αυτοσχέδιες μαντινάδες και χορούς μέχρι τις πρωινές ώρες.

Το έθιμο αυτό είναι επίσης γνωστό στην Κάσο, στη Χάλκη και τη Ρόδο, χωρίς όμως να έχει τη λειτουργικότητα και την πλούσια εθιμική πλαισίωση της Καρπάθου.

Ο μαγικός αριθμός 7

Το έθιμο των «Εφτά» πρέπει οπωσδήποτε να συνδέεται με την πολύ διαδομένη επταδική δοξασία. Ο αριθμός επτά από αρχαιότατα χρόνια θεωρήθηκε ιερός και ότι περιείχε μυστική δύναμη.

..........

Οι ρίζες σε μια πανάρχαια ελληνική γιορτή

Ειδικότερα το έθιμο των «Εφτά» μπορεί ή και πρέπει να συσχετισθεί με τα «Αμφιδρόμια», που τελούνταν στην αρχαία Αθήνα και ίσως και σε άλλες ελληνικές πόλεις. Τα Αμφιδρόμια ήσαν γιορτές καθαρμού και τελούνταν στο σπίτι μετά τη γέννηση ενός παιδιού, γιατί στη γέννηση κατεξοχήν η λεχώνα θεωρείτο και φορέας μιαρού ή υποκείμενο σ’ αυτό.

Γι’ αυτό κιόλας το παιδί, η λεχώνα και όλα τα πρόσωπα που είχαν έλθει σε επαφή μαζί της έπρεπε να καθαρισθούν με πλύσιμο ή άλλα μέσα. Το ίδιο έπρεπε να γίνει και για το σπίτι, όπου έβαζαν στην εξώπορτα ένα κλαδί ελιάς, λυγισμένο σε μορφή στεφανιού (αν είχε γεννηθεί αγόρι) ή μάλλινου νήματος (αν είχε γεννηθεί κορίτσι). Και τα δύο είχαν καθαρτήρια σημασία.

Στα Αμφιδρόμια (= τρέξιμο γύρω γύρω) πιθανώς η μαμή έφερνε το παιδί στην εστία και το γυρνούσε κυκλικά σ’ αυτή μαζί με τους παρισταμένους που ακολουθούσαν. Ο σκοπός της κυκλικής περιφοράς του νεογέννητου ήταν η είσοδός του στην οικογένεια. Στη συνέχεια γινόταν ένα γεύμα, στο οποίο έπαιρναν μέρος συγγενείς και φίλοι του νεογέννητου.

Τα Αμφιδρόμια γίνονταν την 5η ή την 7η ημέρα από τη γέννηση του παιδιού, ενώ συνήθως η 10η ήταν η ημέρα της ονοματοθεσίας, σύμφωνα με μαρτυρίες αρχαίων συγγραφέων και του Λεξικού της Σούδας.

...........

βλ. http://www.metafysiko.gr/?p=7376