Μάθημα : Θρησκευτικά Γ Λυκείου

Ειρήνη

 Τα μάτια μου μαράθηκαν από τα δάκρυα,

αναταράχτηκαν τα σπλάχνα μου,

δεν μπορώ να κρύψω την απελπισία μου

μπρος στου λαού μου την κατάρρευση,

ενώ πεθαίνουνε τα βρέφη και τα νήπια

στης πολιτείας τα σοκάκια.

Φωνάζουν στις μανάδες τους,

γιατί πεινάνε και διψούν,

σαν τους τραυματίες λιποθυμούν

στης πολιτείας τα σοκάκια,

και ξεψυχούν στην αγκαλιά της μάνας

τους.  (Θρήνοι 2,11-12)

Πόλεμος είναι η ένοπλη σύρραξη ανάμεσα σε κράτη ή μεταξύ ομάδων εντός του ίδιου κράτους. Ουσιαστικά, πόλεμος ξεσπά όταν μεταξύ δύο πλευρών είναι αδύνατη η διευθέτηση ενός ζητήματος μέσω του διαλόγου και της αμοιβαιότητας, καθώς κι όταν η ισχυρή πλευρά έχει αποφασίσει να επιβάλει τα συμφέροντά της. Ο πόλεμος διακρίνεται ανάλογα με το σκοπό διεξαγωγής και την έκταση που λαμβάνει σε επιθετικό - κατακτητικό, αμυντικό - εθνικοαπελευθερωτικό, εμφύλιο, παγκόσμιο, τοπικό, θρησκευτικό, ολοκληρωτικό (για την ολοκληρωτική εξόντωση του αντιπάλου).     

(Το σκίτσο είναι του Πάβελ Κουζίνσκι)

Αίτια πολέμου:

• Οικονομικά–> Τα συμφέροντα και ο ανταγωνισμός των εξοπλισμών / η ανάγκη πρόσβασης σε πηγές ενέργειας, σε πρώτες ύλες και ο έλεγχος των αγορών.
• Πολιτικά–> α) Η ιμπεριαλιστική (επεκτατική) πολιτική ορισμένων κρατών, β) η προσπάθεια των υπερδυνάμεων να αποκτήσουν ηγεμονικό ρόλο στη  διεθνή σκηνή.
• Ιδεολογικά–> Ο εθνικισμός, ο θρησκευτικός φανατισμός και ο ρατσισμός.
• Ηθικά –> Η ανθρώπινη απληστία, η έλλειψη ανθρωπιστικής καλλιέργειας, ο αμοραλισμός
• Άλλα αίτια–> α) Το πρόβλημα του υπερπληθυσμού (αναζήτηση ξένων εδαφών), β) προαιώνιο μίσος μεταξύ χωρών, γ) εμφύλιοι πόλεμοι (σύγκρουση κοινωνικών τάξεων ή θρησκευτικών ομάδων).

Οι  τραγικές επιπτώσεις του πολέμου για τον άνθρωπο μέσα από το εξαιρετικό έργο του Πάμπλο Πικάσο «Γκουέρνικα». Πατήστε πάνω στην εικόνα για να δείτε το έργο 3D

Πολύνεκρη αεροπορική επίθεση κατά της βασκικής πόλης Γκουέρνικα από γερμανούς και ιταλούς εθελοντές αεροπόρους, που συνεργάζονταν με τους εθνικιστές του στρατηγού Φράνκο κατά τη διάρκεια του Ισπανικού Εμφύλιου Πολέμου (1936-1939). Έλαβε χώρα το απόγευμα της 26ης Απριλίου 1937 κι έμεινε στην ιστορία κυρίως χάρις στον πίνακα του μεγάλου ισπανού ζωγράφου Πάμπλο Πικάσο, που αποτύπωσε μοναδικά τη φρίκη του πολέμου.

Λέγεται πως όταν οι Γερμανοί εισήλθαν στο Παρίσι κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην προσπάθειά τους να βρουν καλλιτεχνικούς θησαυρούς και να τους κατασχέσουν, ένας Γερμανός αξιωματικός έδειξε σε φωτογραφία τον πίνακα «Γκουέρνικα» στον ίδιο τον Πικάσο που είχε προσαχθεί ρωτώντας τον: -Αυτόν τον πίνακα εσείς τον κάνατε; Κι εκείνος απάντησε με θάρρος: Όχι, Εσείς!

Οι επιπτώσεις του πολέμου

- Απώλειες ανθρώπων, αναρίθμητα θύματα, κυρίως νεαρής ηλικίας, στρατόπεδα συγκέντρωσης, γενοκτονίες, αναπηρίες, επιδημίες ,  μείωση του πληθυσμού.

- Ηθική διαφθορά: καταπατούνται οι αξίες, τα ιδανικά, κλονίζονται οι κοινωνικοί θεσμοί, αυξάνεται η βία και η εγκληματικότητα, οι άνθρωποι δρουν βασισμένοι στα ένστικτα και τα πάθη. Επικρατεί σκληρότητα, απανθρωπιά, εκμετάλλευση, έλλειψη αλληλεγγύης προς το συνάνθρωπο, ατομισμός, μίσος, τρόμος, φρίκη.

- Αύξηση ψυχολογικών προβλημάτων, αβεβαιότητα, ανασφάλεια για το αύριο, πληγές που δε γιατρεύονται ποτέ.

 - Παράλυση της οικονομίας: αδρανοποιούνται οι διάφοροι τομείς παραγωγής εκτός από εκείνον της παραγωγής οπλικών συστημάτων, εγκαταλείπεται η καλλιέργεια της γης, αυξάνεται ο πληθωρισμός, τα αγαθά είναι δυσεύρετα, προωθείται η «μαύρη αγορά» και η αισχροκέρδεια, μειώνεται το βιοτικό επίπεδο.

- Καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, μόλυνση της ατμόσφαιρας, του εδάφους, όξινη βροχή, καταστροφή του όζοντος, ραδιενέργεια, κίνδυνος εξαφάνισης κάποιων φυτών και ζώων.

 - Καταστροφή οικιστικού περιβάλλοντος. Ισοπεδώνονται οικοδομήματα, αρχαιολογικοί χώροι, μνημεία τέχνης, όλα γενικά τα αγαθά του πολιτισμού που δημιούργησαν οι άνθρωποι ανά τους αιώνες.

- Πνευματική στασιμότητα, οπισθοδρόμηση των γραμμάτων, των τεχνών και των επιστημών, αμάθεια, αναλφαβητισμός

"Ο σημερινός καιρός μάς έφερε σωρεία από γυμνούς και αστέγους. Ένα πλήθος αιχμαλώτων στέκεται μπροστά στην πόρτα του καθενός μας. Δεν λείπουν από πουθενά ο ξένος και ο μετανάστης και όπου κι αν κοιτάξεις θα δεις χέρι απλωμένο που ζητάει. Σε αυτούς σπίτι είναι το ύπαιθρο. Καταφύγιό τους οι στοές και τα αδιέξοδα και τα πιο ερημικά σημεία της αγοράς. Σαν τα νυχτοπούλια και τις κουκουβάγιες που φωλιάζουν μέσα στις τρύπες. Τα ρούχα τους είναι κουρελιασμένα. Έσοδά τους είναι η διάθεση όσων τους ελεούν. Τροφή τους οτιδήποτε πέσει από τους περαστικούς ποτό τους η πηγή της πόλης, όπως ακριβώς και για τα ζώα, και κύπελό τους οι άδειες χούφτες τους. Αποθήκη είναι ο κόρφος τους και αν αυτός δεν είναι σχισμένος, κρατάει όσα μπορεί να συγκρατήσει ό,τι βάζουν σ’ αυτόν. Τραπέζι τους είναι τα ενωμένα γόνατά τους. Κρεβάτι τους το χώμα. Για λουτρό τους ο απέριττος ποταμός ή η λίμνη που ο Θεός έδωσε για όλους. Η ζωή τους είναι πλανόδια και πρωτόγονη όχι γιατί ήταν έτσι από την αρχή, αλλά εξ ατυχημάτων και της ανάγκης".

(αγ. Γρηγόριος Νύσσης, Περί Φιλοπτωχείας και Ευποιίας)                         

(Σκίτσο του Πάβελ Κουζίνσκι)

Ειρήνη δε σημαίνει να μην υπάρχει αντίσταση στην αδικία και στις επιθυμίες των ισχυρών. Η ειρήνη οφείλει να ταυτίζεται με το σεβασμό και την ισότιμη συνύπαρξη - όχι με την αποδοχή της αδικίας και τη νομιμοποίηση της σκλαβιάς. Έτσι, λοιπόν, δεν είναι σωστό να εξισώνονται οι θύτες με τα θύματα, ούτε κι ένας ιμπεριαλιστικός πόλεμος με έναν αμυντικό.

Ποια είναι η θέση της Εκκλησίας πάνω σε αυτό το θέμα;

Ο Χριστιανός δεν είναι μοιρολάτρης, ούτε ζει παθητικά πάνω στη γη. Όχι απλώς προτιμά την ειρήνη, αλλά αγωνίζεται ενεργά για την εδραίωσή της.  Όλοι οι άνθρωποι είναι αδέρφια και ότι το φυλετικό (και κάθε άλλο) μίσος είναι απαράδεκτο. Οι λαοί οφείλουν να μάθουν να συνυπάρχουν δίχως να χάνουν την πολιτιστική και θρησκευτική τους ταυτότητα, αλλά και δίχως να επιθυμούν την εξόντωση όποιου διαφέρει από αυτούς. Ακόμα κι όταν ο πόλεμος εμφανίζεται ανθρωπίνως αναπόφευκτος, για τον Χριστιανό είναι πάντα γεγονός οδύνης και παραχώρησης - όχι λύση. Η συμμετοχή του Χριστιανού αφορά αμυντικό πόλεμο και αποτελεί ένα είδος γενναιόψυχης διακινδύνευσης. Ο Χριστιανός, δηλαδή, αποδέχεται το ενδεχόμενο να κάνει κάτι που θεωρείται επιζήμιο για τη δική του ψυχή (φόνο), προκειμένου να υπερασπιστεί άλλους (τον λαό, τα ιερά του και την ελευθερία του). Και σε τέτοια περίπτωση όμως δεν αυταπατάται: για τον Χριστιανό κάθε πόλεμος είναι εμφύλιος πόλεμος.

 Ο ευαγγελιστής Λουκάς στο β κεφάλαιο του Ευαγγελίου του αναφέρεται στη γέννηση του Χριστού. Στους στίχους 13-14 γράφει: «Ξαφνικά κοντά στον άγγελο, παρουσιάστηκε ένα πλήθος από την ουράνια στρατιά των αγγέλων, οι οποίοι υμνούσαν τον Θεό και έλεγαν: Δόξα εν υψίστοις Θεώ κι επί γης ειρήνη εν ανθρώποις ευδοκία». Τι σήμαιναν τα λόγια αυτά των αγγέλων;

Στον αγγελικό ύμνο η ειρήνη συνδέεται άρρηκτα με τα προηγούμενα και τα επόμενα. Είναι μια κατάσταση που δίνει αφορμή για τη «δόξα εν υψίστοις» και αποτελεί τη φανέρωση της «ευδοκίας εν ανθρώποις».

«Δόξα» είναι αποκάλυψη του Θεού στον άνθρωπο, η άκτιστη ενέργειά Του που δείχνει στον άνθρωπο την παρουσία του Δημιουργού μέσα στον κόσμο και την ιστορία. Η δόξα συνδέεται πάντα με τη θεοφάνεια, την θεοπτία την ώρα που ανοίγει ένα παραθύρι του ουρανού για να φωτιστεί ο κόσμος από τη λάμψη του Θεού. Και είναι πάντα το ίδιο αποτέλεσμα που προκαλεί στον άνθρωπο: δοξολογική προσκύνηση του Θεού και διακήρυξη της κυριότητάς Του.

Η θεοφάνεια είναι στην περίπτωσή μας η Ενσάρκωση του Λόγου, η «επί γης ειρήνη». Αυτή προκαλεί τη δοξολογία των αγγέλων, που σύντομα επεκτείνεται στους ποιμένες και στους υπόλοιπους μάρτυρες της Γεννήσεως. Ειρήνη είναι ο Χριστός που γεννήθηκε, γι’ αυτό και δοξάζεται ο Θεός στα ουράνια.

Ο ίδιος στενός σύνδεσμος υπάρχει και με την «ευδοκία». Ευδοκία είναι η εύνοια, η χάρη του Θεού, η φιλανθρωπία Του. Είναι μια πράξη χάριτος, που δεν περιορίζεται σε επαγγελίες ούτε εκδηλώνεται με λόγια, αλλά ενσαρκώνεται, γίνεται άνθρωπος, αποκαλύπτεται «εν δούλου μορφή». Ευδοκία του Θεού μεταξύ των ανθρώπων είναι ο Χριστός, η ειρήνη του κόσμου.

Στην όλη συνάφεια του ύμνου, λοιπόν, ειρήνη είναι  ο ίδιος ο Χριστός, ενσάρκωση της ευδοκίας του Θεού και αιτία για την ουράνια – και επίγεια – δοξολογία Του. Φέρνει την ειρήνη στη γη, γιατί αποκαθιστά τη σωστή σχέση ανάμεσα στον Θεό και τον άνθρωπο απαλλάσσοντας το γένος μας από την πολλαπλή δουλεία στη φθορά, το θάνατο, την αμαρτία, τον διάβολο. Ειρήνη είναι η καταλλαγή προς τον Θεό με την ενσάρκωση και το όλο έργο του Χριστού. Αυτή την ειρήνη ενσαρκώνει στο εδώ και τώρα η Εκκλησία και τη γεύονται οι πιστοί με τη συμμετοχή τους στο απολυτρωτικό της έργο. Ειρήνη είναι ο Χριστός και η εμπειρία από την ένωση μαζί Του εντός των κόλπων της Εκκλησίας.  

(Ερμηνευτικά μελετήματα, Βασ. Π. Στογιάννος, Εκδόσεις Πουρναρά, Θεσ/νικη 1988, σελ. 322-323)

«Μακάριοι οι ειρηνοποιοί, ότι αυτοί υιοί Θεού κληθήσονται» (Μτ 5, 9)

(Μακάριοι όσοι φέρνουν την ειρήνη στους ανθρώπους, γιατί αυτοί θα ονομαστούν παιδιά του Θεού)

(Το σκίτσο είναι του Gunduz Aghayev)

Σύνδεσμοι μαθήματος

https://www.youtube.com/watch?v=CZPTf41gbew (El Guernica)

οι εικόνες είναι από το google search