ΔΙΔΑΚΤΙΚΉ ΕΝΌΤΗΤΑ 5

Ο πρωταγόρειος μύθος: η κλοπή της φωτιάς - έντεχνη σοφία και λόγος

ΑΠΟ ΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ                            ΑΝΑΓΚΑΙΟ

Ο πρωταγόρειος μύθος, σε αντίθεση με τις παραπάνω κοσμολογικές εκδοχές, εκφράζει μια αισιόδοξη άποψη για την εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού. Από το επιμηθεϊκό στάδιο με την παρέμβαση του Προμηθέα, που φιλάνθρωπα θα προνοήσει και θα τον εφοδιάσει με την ἔντεχνον σοφία, ο άνθρωπος με τη δύναμη του μυαλού του, θα κατακτήσει ανώτερες μορφές ζωής, τη θρησκευτική πίστη, τη γλωσσική επικοινωνία, την κατασκευαστική ικανότητα, την τεχνολογία, και έτσι θα υπερέχει έναντι των άλλων άλογων ζώων. Η ανοδική του πορεία θα τον οδηγήσει από τις εξαρτήσεις της βιολογικής ύπαρξης προς την κατάσταση του νοήμονος όντος.

Ενδεικτικές Δραστηριότητες Α. Τι λέει το κείμενο;

1. Σε ποια κατάσταση βρίσκεται ο άνθρωπος συγκριτικά με τα άλλα ζώα μετά από τη μοιρασιά που έκανε ο Επιμηθέας; ( δείξτε μεγαλύτερη ΠΡΟΣΟΧΗ στον εκφραστικό τρόπο με τον οποίο αποδίδεται αυτή η κατάσταση!!

Δραματικός ενεστώτας (ὁρᾷ)

Υπερβολή (ἐμμελῶς πάντων ἔχοντα)

Αντίθεση (τὰ μὲν ἄλλα ζῷα…. τὸν δὲ ἄνθρωπον)

Τέσσερα στερητικά επίθετα(γυμνόν τε καὶ ἀνυπόδητον καὶ ἄστρωτον καὶ ἄοπλον)

γυμνόν: νοηματικά στερητικό επίθετο

Στόχος να αισθητοποιήσει τη δυσμενή κατάσταση του ανυρωπίνου γένους στην αρχική βιολογική του υπόσταση.

2. 2. Για ποιον λόγο κατηγορείται ο Προμηθέας για κλοπή (κλοπῆς δίκη μετῆλθεν);

• Μπήκε κρυφά και έκλεψε
• Παρέβη τις αρχικές εντολές των θεών για τον τρόπο της διανομής των εφοδίων στα θνητά γένη
• Έφτασε σε ύβρη δίνοντας ένα μέρος της θεϊκής φύσης στους ανθρώπους
• Κινήθηκε ενάντια στον νόμο της αναπλήρωσης
• Η παρέμβαση στην καθορισμένη φυσική εξέλιξη συνιστούσε απειλή στη φυσική ισορροπία
• Δόθηκε στον άνθρωπο μια δύναμη που τον καθιστούσε κυρίαρχο των υπολοίπων ειδών

3. Τι άλλο χρειάζονται οι άνθρωποι που δεν μπορεί να το προσφέρει ο Προμηθέας;

Χρειάζονται την πολιτική αρετή . Μην καταφέρνοντας να τη δώσει , περιορίζεται στην έντεχνο σοφία μαζί με την φωτιά. Σπουδαίο αλλά κατώτερο δώρο σε σύγκριση με την πολιτική αρετή.

 Β. Ας εμβαθύνουμε στο νόημα του κειμένου

1. Να διευκρινίσετε τις έννοιες ἔντεχνος σοφία και ἔμπυρος τέχνη. Πώς σχετίζονται με την περὶ τὸν βίον σοφίαν και με την πολιτικὴ σοφία; (ΠΡΟΣΟΧΗ: οι όροι αυτοί αποδίδουν αυτό που σήμερα ονομάζουμε ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ)

ΣΧΟΛΙΟ ΒΙΒΛΙΟΥ: ἔντεχνος σοφία σὺν πυρί, ἔμπυρος τέχνη: Με τις δύο αυτές νοηματικά ισοδύναμες εκφράσεις ο Πρωταγόρας αποτυπώνει κάτι άμεσα ρεαλιστικό: οι πρωταρχικές γνώσεις του ανθρώπινου είδους, η σοφία και η τέχνη με την οποία εξασφαλίζεται η επιβίωσή του, προϋποθέτουν τη χρήση της φωτιάς. Γι’ αυτό και ο σοφιστής αναφέρεται στη θεά της σοφίας Αθηνά και τον θεό της φωτιάς Ήφαιστο, παρουσιάζοντάς τους μάλιστα να εργάζονται σε οίκημα κοινό. Με την ἔντεχνον σοφίαν και την ἔμπυρον τέχνην ο άνθρωπος έγινε κατασκευαστής, δημιουργός (homo faber). Δεν πρέπει να συσχετιστεί με τις ΚΑΛΕΣ ΤΕΧΝΕΣ. Δεν αναφέρεται στην έμπνευση, τη φαντασία, το ταλέντο, τον καλλιτεχνικό στόχο.

ΣΧΟΛΙΟ ΒΙΒΛΙΟΥ :περὶ τὸν βίον σοφία, πολιτική (τέχνη): Στη συγκεκριμένη έκφραση του Πρωταγόρα η λέξη σοφία δεν δηλώνει τις προχωρημένες, ολοκληρωμένες γνώσεις του σοφού ή επιστήμονα, αλλά τις πρακτικές γνώσεις που βοηθούν τον εκάστοτε άνθρωπο να επιβιώσει και να ρυθμίσει τη ζωή του σε ατομικό ή οικογενειακό επίπεδο.  Η πολιτικὴ τέχνη είναι το σύνολο των γνώσεων που επιτρέπουν στον άνθρωπο να λειτουργήσει ως μέλος της κοινωνίας. Ας ΘΥΜΗΘΟΎΜΕ:  (ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ:εὐβουλία περὶ τῶν οἰκείων και περὶ τῶν τῆς πόλεως, Σωκρ.:  λέγειν τὴν πολιτικὴν τέχνην καὶ ἀγαθοὺς πολίτας.)

2. Ποιο συμβολικό ρόλο νομίζετε ότι έχουν στον μύθο ο Επιμηθέας, ο Προμηθέας, ο Ήφαιστος, η Αθηνά και ο Δίας; Σε τι εξυπηρετούν την ανάπτυξη της σκέψης του Πρωταγόρα;

(ο Επιμηθέας, ο Προμηθέας, ο Ήφαιστος, η Αθηνά και ο Δίας:  Έχει απαντηθεί στην 4^η)

ο Ήφαιστος και  η Αθηνά: Η Αθηνά, η θεά της σοφίας, κατείχε τη θεωρητική γνώση, τις τεχνικές γνώσεις,  Ο Ήφαιστος τις πρακτικές γνώσεις, την εφαρμογή δηλαδή των τεχνικών γνώσεων, αξιοποιώντας τη φωτιά.

Οι δύο θεοί βρίσκονται σε στενή σχέση μεταξύ τους λόγω της κοινής τους ενασχόλησης με τις πρακτικές τέχνες,

(ΠΡΟΣΟΧΗ)τὸ ἀνθρώπων γένος/ ἄνθρωπον:

 Ο Πρωταγόρας στο μύθο αναφέρεται στον άνθρωπο γενικά, χωρίς καμία διάκριση καταγωγής, κοινωνικής τάξης κτλ. Η έννοια ἄνθρωπος είναι δηλαδή γενική και δηλώνει το ανθρώπινο γένος. Γίνεται λόγος για ανθρώπους γενικά, όχι για ελεύθερους και δούλους, για ευγενείς, για Έλληνες και βαρβάρους κτλ. Άλλοι σοφιστές προχώρησαν περισσότερο στην ενότητα του ανθρώπινου γένους με τις διακηρύξεις τους κατά των κοινωνικών και φυλετικών διακρίσεων (᾿Αντιφῶν, Ἀλκιδάμας). Στον Πρωταγόρα (337c) βρίσκουμε την άποψη του Ιππία για την ενότητα των ανθρώπων. Πρόκειται για πρωτοποριακές για την εποχή τους αντιλήψεις. Έρχεται σε ρήξη με τις αριστοκρατικές αντιλήψεις της εποχής τους.

ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΕ ΚΑΠΟΙΑ ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ ΣΤΗ ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΤΟΥΣ ΔΙΑΣΤΑΣΗ

τίκτω(=γεννώ-δημιουργώ) <Τέχνη(=τεχνική και καλές τέχνες: θα δώσει μορφή στην άυλη ύλη αποβλέποντας στην ικανοποίηση πρακτικών αναγκών)►τεχνολογία(χάρη σε αυτήν οι άνθρωποι εξασφαλίζουν το ζην)►ευ ζην

ἄλογα ζῷα, ἄνθρωπος: Συναντάται συχνά στην αρχαιότητα η θέση ότι ο άνθρωπος είναι ένα ζῷον, ένα ζωντανό ον που έχει πολλά κοινά με τα υπόλοιπα (π.χ. τρέφεται, αναπτύσσεται, αναπαράγεται, αισθάνεται), ενώ αυτό που τον διακρίνει από αυτά είναι ο λόγος, η λογική και η γλώσσα.

ἀκόσμητος (κοσμῶ, κόσμος): Το ρήμα κοσμῶ σημαίνει τακτοποιώ, διευθετώ, αλλά και στολίζω, καλλωπίζω. Οι αρχαίοι Έλληνες, που θαύμαζαν ιδιαίτερα την τάξη, ισορροπία και αρμονία του σύμπαντος, το ονόμασαν κόσμον, δηλαδή στολίδι.

Το επίθετο ἀκόσμητος, αναφερόμενο στον άνθρωπο, δηλώνει ότι αυτός δεν είναι εξοπλισμένος από τη φύση με αυτάρκεις σωματικές ιδιότητες και ικανότητες. Αντανακλάται, έτσι, η εμπειρική γνώση ότι ο άνθρωπος (και προφανέστερα το ανθρώπινο βρέφος) αδυνατεί να επιβιώσει αρκούμενος μόνο στις πενιχρές, συγκριτικά με διάφορα ζώα, σωματικές του ικανότητες.

Ἔλαθεν, λαθὼν < λανθάνω: λάθος, λήθη, λησμονιά, λαθραίος, λαθρεπιβάτης,  αλήθεια, αναληθής

καταναλώσας < κατὰ + ἀναλίσκω: καταναλωτής, (κατ-)ανάλωση, παρανάλωμα, καταναλωτικός

ἀποροῦντι < ἀπορῶ < ἄπορος < ἀ– στερητικό + πόρος: πορεία, πορθμός, εύπορος, άπορος, απορία, βιοπορισμός, βιοποριστικός, οδοιπόρος, οδοιπορία, οδοιπορικός, αργοπορία, πεζοπόρος, πεζοπορία, αεροπόρος, αεροπορία, πρωτοπόρος, πρωτοπορία

κλέπτει < κλέπτω: κλοπή, κλοπιμαία, κλέφτης,  κλεπτομανής, κλεψύδρα

πυρὶ < πῦρ: πυρά, πυρκαγιά, πύρινος, πυρετός, πυρήνας, πυρσός, πυρίμαχος, πυρπόληση, πύραυλος, πυραγός, πυρασφάλεια, πυρόπληκτος, πυρομανής, πυροβόλος, πυροσβέστης, πυροδότηση, πυροκροτητής, πυρομαχικά (τα), πυροτέχνημα, πυροτεχνουργός, πυρότουβλο, πυροφάνι, πυράκτωση, αναζωπύρωση

ἀμήχανον < ἀ– στερητικό + μηχανή < μῆχος (τό): μηχανή, μηχάνημα, μηχανικός, μηχανισμός, πολυμήχανος, αμήχανος, μηχανοκίνητος, μηχανόβιος, μηχανογράφηση, μηχανοργάνωση, μηχανοδηγός, μηχανολόγος, μηχανοστάσιο, βιομηχανία

κτητὴν < κτάομαι –ῶμαι: κτήμα, κτήση, κτητικός, κτήτορας, κτήνος, κτηματίας, κτηματικός, ακτήμονας, γαιοκτήμονας, κτηματομεσίτης, κτηματολόγιο, ανάκτηση, κατάκτηση, κατακτητικός, επανάκτηση, αγανάκτηση, αγρόκτημα, απόκτημα, επίκτητος, ιδιόκτητος, ιδιοκτήτης, ιδιοκτησία, πλοιοκτήτης

δωρεῖται < δωροῦμαι < δῶρον < δίδωμι: δωρεά, δωρητής, δωροδότης, δωροθέτης, δώρημα, δωροδοκία, δόση,  ηλεκτροδότηση, σηματοδότης, δοσολογία, δοσίλογος, επίδοση, παράδοση, έκδοση, απόδοση, μετάδοση, δότης,  -δοτικός

ἐνεχώρει < ἐν + χωρέω–ῶ: αναχώρηση, αναχωρητής, αχώρητος συγχώρηση, χωρικός, χώρος