ΔΙΔΑΚΤΙΚΉ ΕΝΌΤΗΤΑ 3Η φιλοσοφία ως προϋπόθεση για την ευδαιμονία

ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ, Επιστολή στον Μενοικέα, 122

Ενδεικτικές Δραστηριότητες

Α. Τι λέει το κείμενο;

1. Πώς συνδέεται η φιλοσοφία με την εὐδαιμονίαν σύμφωνα με τον Επίκουρο;

Διασφαλίζεται η υγεία της ψυχής. Όταν αυτή ταράζεται από πόνους ακόμη και σωματικούς, η ζωή χάνει την ηρεμία της και επομένως απομακρυνόμαστε από την ευδαιμονία.

Τι προσφέρει η φιλοσοφία στους μεγαλύτερους και τι στους νεότερους;

Οι μεγαλύτεροι

• Ανανεώνονται και αντιμετωπίζουν ως νέοι ό,τι τους συμβαίνει
• Παίρνουν νεότητα από την ανάμνηση των βιωμάτων τους

Οι νέοι

• Η φιλοσοφία ωριμάζει τη σκέψη και απαλλάσσονται από τον φόβο του αγνώστου μέλλοντος
• Βλέπουν τον εαυτό τους σε πιθανές μελλοντικές καταστάσεις
• Οπλίζονται με θάρρος για το μέλλον

→Η φιλοσοφία μπορεί να λειτουργήσει συμπληρωματικά και για τα δύο ηλικιακά φάσματα

2. Για πολλούς φιλοσόφους της αρχαιότητας η ευτυχία (εὐδαιμονία) αποτελεί τέλος (απώτερο σκοπό) της ανθρώπινης ζωής. Ποια φράση της επιστολής επαληθεύει ότι το ίδιο ισχύει και για τον Επίκουρο;

ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ ΤΟΥ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΟΣ: εδώ έχουμε τον γενικότερο σκοπό της φιλοσοφίας►ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑ (σχόλιο βιβλίου)

Μελετᾶνοὖνχρὴτὰποιοῦντατὴνεὐδαιμονίαν, εἴπερπαρούσηςμὲναὐτῆςπάνταἔχομεν, ἀπούσηςδὲπάνταπράττομενεἰςτὸταύτηνἔχειν.

ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑ (σχόλιο βιβλίου)εὐδαιμονία: ευτυχία. Για τους περισσότερους φιλοσόφους της αρχαιότητας η εὐδαιμονία είναι ο τελικός σκοπός της ανθρώπινης ζωής, η επιδίωξη όλων των ανθρώπων, το απώτατο αγαθό –αλλά δίνουν διαφορετικό περιεχόμενο στην έννοια. Στην επικούρεια φιλοσοφία η εὐδαιμονία έχει κεντρική θέση, αποτελώντας ένα ιδανικό εφικτό σε όλους τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως φυλετικής καταγωγής, φύλου, ηλικίας, κοινωνικής θέσης και οικονομικής κατάστασης.

►Η ἡδονὴ είναι το κεντρικό περιεχόμενο της ανθρώπινης ευδαιμονίας. Συνίσταται στη, μέσα από νηφάλιο στοχασμό, μετρημένη απόλαυση φυσικών και πνευματικών αγαθών, που οδηγεί στην ἀπονία και στην ἀταραξία, την ψυχική γαλήνη. Ο ευδαίμων άνθρωπος, έχοντας απαλλαγεί από τον πόνο της ζωής αλλά και τον φόβο του θανάτου, παρομοιάζεται με τον θεό.

ΣΧΟΛΙΟ ΒΙΒΛΙΟΥμελετῶ: φροντίζω για κάτι, δίνω προσοχή σε κάτι, το σπουδάζω. Αντίστοιχα μελέτη σημαίνει φροντίδα, επιμέλεια, άσκηση. Στον πλατωνικό διάλογο Φαίδων (81a) ο Σωκράτης αναφέρεται στη φιλοσοφική δραστηριότητα της ψυχής ως μελέτη θανάτου. Ο Επίκουρος συμβουλεύει τον άνθρωπο να θυμάται και να μελετά διαρκώς τις βασικές αρχές της (επικούρειας) φιλοσοφίας και αναλόγως να διαμορφώνει τη ζωή του.

Β. Ας εμβαθύνουμε στο νόημα του κειμένου

1. Να σχολιάσετε σε μία παράγραφο εκατό (100) περίπου λέξεων την φράση του Επίκουρου: οὔτεγὰρἄωροςοὐδείςἐστινοὔτεπάρωροςπρὸςτὸκατὰψυχὴνὑγιαῖνον.

►  Δεν υπάρχει ώρα για την φιλοσοφία. Ως νέοι ποτέ δεν πρέπει να πιστεύουμε ότι έχουμε χρόνο ή ό,τι θα μπορούσε να γίνει καλύτερα άλλη στιγμή. Ούτε και στα γεράματα ότι είναι περιττό γιατί στενεύουν τα χρονικά όρια και δεν έχει να προσφέρει τίποτα πια.ΣΧΟΛΙΟ ΒΙΒΛΙΟΥμελετῶ: φροντίζω για κάτι, δίνω προσοχή σε κάτι, το σπουδάζω. Αντίστοιχα μελέτη σημαίνει φροντίδα, επιμέλεια, άσκηση. Στον πλατωνικό διάλογο Φαίδων (81a) ο Σωκράτης αναφέρεται στη φιλοσοφική δραστηριότητα της ψυχής ως μελέτη θανάτου. Ο Επίκουρος συμβουλεύει τον άνθρωπο να θυμάται και να μελετά διαρκώς τις βασικές αρχές της (επικούρειας) φιλοσοφίας και αναλόγως να διαμορφώνει τη ζωή του.

ΣΧΟΛΙΟ ΒΙΒΛΙΟΥ: φιλοσοφεῖν: Για τον Επίκουρο η φιλοσοφία είναι συνυφασμένη με τη μελέτη των φυσικών φαινομένων (φυσιολογία) και την άσκησή της στον ευρύτερο χώρο μιας κοινότητας φίλων (συμφιλοσοφεῖν). Ο σκοπός της είναι διπλός: θεραπευτικός, καθώς απαλλάσει τον άνθρωπο από τον φόβο για τη φύση, τους θεούς, τον θάνατο και τον πόνο, και διδακτικός, καθώς μαθαίνει τον άνθρωπο να βρίσκει τα όρια του πόνου και της ηδονής.

2. Ποιο συγκεκριμένο περιεχόμενο έχειγια εσάς η επιμεριστική (αόριστη) αντωνυμία πάντα στην περίοδο: μελετᾶνοὖνχρὴτὰποιοῦντατὴνεὐδαιμονίαν, εἴπερπαρούσηςμὲναὐτῆςπάνταἔχομεν, ἀπούσηςδὲπάνταπράττομενεἰςτὸταύτηνἔχειν;

Αναφέρεται με την αντωνυμία αυτή σε όλα όσα εξασφαλίζουν τη σωματική και ψυχική υγεία του ανθρώπου και η φιλοσοφία είναι αυτή που θα καθορίσει ποια είναι αυτά.

Η φιλοσοφία έχει πρακτικό χαρακτήρα και δείχνει έναν τρόπο ζωής. Εάν ακολουθηθεί, μπορεί να οδηγήσει στο τέλος►ευδαιμονία( για τον Επίκουρο στην ηδονή, στη γαλήνη, στην αταραξία.)  Η φιλοσοφία κατευθύνει τον άνθρωπο στη διαχείριση όλων αυτών των καταστάσεων, στην εξασφάλιση του μέτρου και της ισορροπίας.

Γ. Για τη γλώσσα του κειμένου

1. Ο Επίκουρος αποφεύγει τη χρήση φιλοσοφικών τεχνικών όρων. Πώς θα χαρακτηρίζατε το λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί; Σχετίζεται και πώς η συγκεκριμένη επιλογή με τον πρακτικό προσανατολισμό της φιλοσοφικής του διδασκαλίας;

• Παρατακτική σύνδεση
• Μικρές σε έκταση προτάσεις
• Λεξιλόγιο απλό, καθημερινό, οικείο.

►απλότητα, αμεσότητα , σαφήνεια

Απευθύνεται σε ένα κοινό ευρύ και ετερόκλητο , ανδρών και γυναικών, Ελλήνων και βαρβάρων, πλουσίων και φτωχών….

►Το ζητούμενο ήταν να πλησιάσουν όλοι την φιλοσοφία.

2. Το κείμενο γλωσσικά βασίζεται σεζεύγη αντιθέτων. Να εντοπίσετετη λέξη που έρχεται σε αντίθεση με καθεμιά από τις παρακάτω: ἄωρος, ὑπάρχειν, παρεῖναι, νεάζῃ, παρούσης.

ἄωροςπάρωρος  ( ομοιοτέλευτο: όμοιο το β συνθετικό)

ὑπάρχεινπαρεληλυθέναι

παρεῖναιεἶναι

νεάζῃγηράσκων

παρούσηςἀπούσης( ομοιοτέλευτο: όμοιο το β συνθετικό)

►Πρόθεση να τονιστεί με απλότητα, λιτότητα και σαφήνεια η αναγκαιότητα της φιλοσοφίας σε κάθε ηλικία.

3. Να δείτε στο λεξικό τις σημασίες της λέξης ὥρα, καθώς και αντίστοιχα παραδείγματα. Ύστερα να εξετάσετε προσεκτικά τη χρήση της λέξης στο Κείμενο Αναφοράς, καθώς και των επιθέτων ἄωρος και πάρωρος.

ΠΡΟΣΟΧΗ στις ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ της ΛΕΞΗΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΑ ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ

ὥρα θηλυκό

1. ορισμένος χρόνος, χρονική περίοδος που ορίζεται από τους φυσικούς νόμους, περίοδος του έτους, του μήνα, της ημέρας

2. εποχήτου έτους [οι αρχαίοι Έλληνες διέκριναν τρεις εποχές του χρόνου: το έαρ (άνοιξη), το θέρος (καλοκαίρι) και τον χειμώνα, ενώ την οπώραν (φθινόπωρο) τη θεωρούσαν μάλλον ως ακμή του καλοκαιριού]

τῆς ὥρης μέσον θέρος

3. ώρα, ακμή του έτους, μέρος της ημέρας ή του ημερονυκτίου

ὥρα νυκτός

αἱ ὧραι τῆςἡμέρας

τῆςὥραςμικρὸνπρὸδύντοςἡλίου (Ξενοφών)

τὰδυώδεκαμέρεατῆςἡμέρηςπαρὰ Βαβυλωνίων ἔμαθονοἱἝλληνες (Ηρόδοτος)

ἡμέρα ἡ . . δωδεκάωρος, τουτέστιν ἡ ἀπὸἀνατολῆς μέχρι δύσεως

μετὰἱκανὴν ὥραν τοῦκατενεχθῆναιτὸνπέλεκυνἐξακούεται ἡ τῆςπληγῆς φωνή (μετά από πολλή ώρα...)

4. η κατάλληληώρα, η σωστή στιγμή, η καλή στιγμή της ζωής του ανθρώπου, η νεότητα

ώρα καθεύδειν (για ύπνο)/ώρα ἀπιέναι (ώρα να πηγαίνουμε), ώρα γάμου, ὥρα ἐστίν (είναι ώρα να...)

Στο κείμενο αναφοράς:

►Ώρα: σημαίνει κατάλληλος χρόνος, χρονική περίοδος.

►Άωρος: αυτός που δεν έχει φτάσει ακόμη η ώρα του, ο κατάλληλος δηλαδή χρόνος για κάτι.

►Πάρωρος: ο εκτός χρόνου, αυτός που έχει παρέλθει ο κατάλληλος χρόνος

ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΑ ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ

Κοπιάτω<κοπιάω-κοπιῶ: ΑΝΤΩΝΥΜΑἀργῶ, ραθυμῶ, ἡσυχάζω

Ώρα,Άωρος,Πάρωρος: ωράριο, δίωρο, ανώριμος, ωροσκόπιο……

ὑγιαῖνον: υγιής, υγεία, υγιεινός, υγιεινή…….

εὐδαιμονίαν: δεισιδαίμων, δεισιδαιμονία….

3η Διδακτική Ενότητα

Παράλληλα Κείμενα: Επίκουρος, Επιστολή στον Μενοικέα

Διαβάστε προσεκτικά το απόσπασμα «Ὥστε  φιλοσοφητέον  καὶ  νέῳ  καὶ  γέροντι … τῶν  μελλόντων» από το κείμενο του Επίκουρου και το ποίημα που σας δίνεται.

1) θεωρείτε ότι εντοπίζονται οι σκέψεις του φιλοσόφου σε σημεία του ποιητικού κειμένου; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας με κειμενικές αναφορές.2) Ποιους φιλοσοφικούς άξονες αγγίζει το ποίημα του Πέτερ Χάντκε;

ΕΝΤΟΠΙΖΟΥΜΕ ΤΑ ΕΞΗΣ ΣΗΜΕΙΑ(κοιτάξτε τα έντονα και υπογραμμισμένα)

Μήτε  νέος  τις  ὢν  μελλέτω  φιλοσοφεῖν,  μήτε  γέρων ὑπάρχων  κοπιάτω  φιλοσοφῶν·  οὔτε  γὰρ  ἄωρος  οὐδείς  ἐστιν  οὔτε  πάρωρος  πρὸς  τὸ  κατὰ  ψυχὴν  ὑγιαῖνον.  Ὁ  δὲ  λέγων  ἢ  μήπω τοῦ  φιλοσοφεῖν  ὑπάρ-

χειν  ὥραν  ἢ  παρεληλυθέναι  τὴν  ὥραν,  ὅμοιός  ἐστιν  τῷ  λέγοντι

  πρὸς  εὐδαιμονίαν  ἢ  μήπω  παρεῖναι  τὴν  ὥραν  ἢ  μηκέτι  εἶναι.

  Ὥστε  φιλοσοφητέον  καὶ  νέῳ  καὶ  γέροντι,  τῷ  μὲν  ὅπως  γηράσκων  νεάζῃ  τοῖς  ἀγαθοῖς  διὰ  τὴν  χάριν  τῶν  γεγονότων,  τῷ  δὲ  ὅπως  νέος  ἅμα  καὶ  παλαιὸς  ᾖ  διὰ  τὴν   ἀφοβίαν  τῶν  μελλόντων.

ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ, Επιστολή στον Μενοικέα, 122

Τι λέει το κείμενο;( κοιτάμε και τα σχόλια που έχετε)

Για το πρώτο ερώτημα: κοιτάξτε τα έντονα και υπογραμμισμένα

Σαν ήταν το παιδί παιδί,     

γι' αυτές τις ερωτήσεις ήταν η ώρα

Γιατί είμαι εγώ εγώ και όχι εσύ;        ►       η  ταυτότητα

Γιατί είμαι εγώ εδώ και όχι εκεί;        ►   Ο τόπος     

O χρόνος πότε άρχισε κι ο χώρος πού τελειώνει; ►Ο χρόνος

Mήπως δεν είναι παρά όνειρο η ζωή κάτω απ' τον ήλιο; ► η ζωή

Mήπως αυτά που βλέπω, ακούω κι οσμίζομαι

δεν είναι παρά το είδωλο ενός κόσμου πριν τον κόσμο;

                                                                     ►   η πραγματικότητα

Στ' αλήθεια υπάρχει το κακό, και άνθρωποι

που είναι πραγματικά κακοί;                                          ►   Η ηθική

Πώς γίνεται εγώ, αυτό που είμαι εγώ,

να μην υπάρχω πριν να υπάρξω,

και κάποτε εγώ, αυτό που είμαι εγώ,

αυτό που ήμουν να μην είμαι πια;  Τα υπαρξιακά ερωτήματα θα οδηγηθούν στο θάνατο, που κορυφώνει το φόβο των μελλόντων αλλά και που οπλίζει τον νέο άνθρωπο να αντιμετωπίσει το μέλλον.

Πέτερ Χάντκε

Τώρα: Ετοιμάστε την απάντησή σας με βάση τις υποδείξεις