ΕΝΟΤΗΤΑ 2 , ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Προτρεπτικός πρὸςΘεμίσωνα, αποσπάσματα 8-9

Η πρακτική και πολιτική διάσταση της φιλοσοφίας

Ενδεικτικές Δραστηριότητες

Α. Τι λέει το κείμενο;

1. Στην πρώτη παράγραφο(κοιτάξτε στο κείμενο) αναπτύσσεται ένας συλλογισμός. Να εξηγήσετε πώς συνδέονται μεταξύ τους οι λέξεις του κειμένου: ὑποκείμενα, χρῆσις,ἐπιστήμης, φιλοσοφητέον, ὠφελίμως.

• Το σώμα μας και τα σχετικά με αυτό όργανα αποτελούν μέσο για την βελτίωση του ανθρώπινου βίου►ὑποκείμενα
• Η χρήση τους ωστόσο εγκυμονεί κινδύνους για όσους δεν τα χρησιμοποιούν όπως πρέπει.►χρῆσις
• Πρέπει ο άνθρωπος να επιθυμεί τη γνώση που του παρέχει τη δυνατότητα ορθής χρήσης τους.►ἐπιστήμης,

►Πρέπει επομένως να φιλοσοφούμε για να ζήσουμε ορθά στον πολιτικό βίο και ωφέλιμα στον δημόσιο.►φιλοσοφητέον, ὠφελίμως

2. Ποιες είναι οι διαφορετικές λειτουργίες που εκπληρώνουν μέσα στην κοινωνία οι διάφορες επιστήμες; Ποιον ξεχωριστό ρόλο ανάμεσα σ’ αυτές επιφυλάσσει ο Αριστοτέλης στη φιλοσοφία;

(Η απάντηση από το εισαγωγικό με μικρές προσθήκες:)

• Αν η φιλοσοφία οριστεί ως η θεωρητική γνώση των πρώτων αρχών και ως τέτοια είναι ανεξάρτητη από κάθε χρησιμότητα.
• Η επιστήμη νοείται ως κάθε γνώση και τεχνική δεξιότητα εκείνου που επίσταται, γνωρίζει καλά.
• Ο Αριστοτέλης στον πρώιμο (πριν από το 351 π.Χ.) Προτρεπτικό του λόγο αναγνωρίζει ότι όλοι οι άνθρωποι επιθυμούν εφικτά και ωφέλιμα πράγματαπου αποβλέπουν στη βελτίωση του ανθρώπινου βίου, και προσπαθεί να δείξει ότι η φιλοσοφία είναι ένα από αυτά.
• Γι’ αυτό προτρέπει, ως προς τον κοινωνικό και πρακτικό βίο, να φιλοσοφούμε, γιατί έτσι θα αποκτήσουμε και θα χρησιμοποιήσουμε ένα σημαντικό αγαθό, τη σοφία.

Β. Ας εμβαθύνουμε στο νόημα του κειμένου

1. Να σχολιάσετε το διττό αποτέλεσμα που έχει η φιλοσοφία, στο κοινωνικό σύνολο και στο άτομο, σύμφωνα με την παρακάτω φράση: φιλοσοφητέονἄραἡμῖν, εἰμέλλομενὀρθῶςπολιτεύσεσθαικαὶτὸνἑαυτῶνβίονδιάξεινὠφελίμως. Για την απάντησή σας να λάβετε υπόψη ότι το συγκεκριμένο έργο του Αριστοτέλη απευθύνεται σε έναν πολιτικό ηγέτη (τον Θεμίσωνα, βασιλιά της Κύπρου), και προτρέπει, τόσο αυτόν όσο και τους νέους που βρίσκονται στην ηλικία του, να φιλοσοφήσουν.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ(ΠΡΟΣΟΧΗ)

Η θεωρητική γνώση πρέπει να κατευθύνει κυρίως την πολιτική πράξη αλλά και τον ιδιωτικό βίο του ανθρώπου. Η αρετή συνδέεται με την πράξη  μέσω της γνώσης. Η γνώση απορρέει από το ευ βουλεύεσθαι ώστε ο άνθρωπος στον πολιτικό βίο να διακρίνει το αγαθό από το κακό και να το επιλέγει.

Πολιτεύομαι( σχόλιο βιβλίου): Στην κύρια σημασία του το ουσιαστικό πολιτεία δηλώνει τον τρόπο ζωής μέσα στην πόλη, ενώ το ρήμα πολιτεύομαι σημαίνει τη σχέση του ελεύθερου πολίτη με την κοινωνία στην οποία ζει, τον τρόπο με τον οποίο αυτός εντάσσεται στη δημόσια ζωή.

Βίος( σχόλιο βιβλίου): Η λέξη δεν είναι πάντα απολύτως ταυτόσημη με τη λέξη ζωή. Συχνά με τον βίον δίνεται έμφαση στον τρόπο της ζωής, στην κατάσταση της ζωής, στο πώς βιώνει ο άνθρωπος τη ζωή. Έτσι, ενώ η ζωή αποτελεί για τον άνθρωπο ένα υπαρκτικό δεδομένο, ο βίος του υπόκειται σε διερώτηση, διαμόρφωση και επιλογή. Η ζωή είναι μία, αλλά οι επιλέξιμοι βίοι πολλοί. Κατά προέκταση, ο ανθρώπινος βίος, ατομικός και συλλογικός, γίνεται αντικείμενο φιλοσοφικής μελέτης. Και η φιλοσοφία ορίζεται ως τέχνη του βίου.

Μέγα ζητούμενο το κυρίως ἀγαθόν / ὅλονἀγαθόν: Ο Αριστοτέλης ορίζει το ἀγαθὸν ως το τέλος, τον σκοπό μιας σειράς ανθρώπινων πράξεων. Κυριολεκτικό και ολικό ἀγαθὸν είναι εκείνο που δεν αποτελεί μέσο για την επίτευξη ενός επόμενου σκοπού, αλλά είναι ο απώτατος σκοπός και η τελική κατάληξη του ανθρώπινου βίου. Κατά τον Αριστοτέλη το κατεξοχήν ἀγαθὸν είναι η ευδαιμονία: ζωὴσπουδαία.

3. Ο Αριστοτέλης συνδέει τη φιλοσοφία αφενός με τον λόγο, αφετέρου με την αναζήτηση του ὅλου ἀγαθοῦ. Να μελετήσετε τις σχετικές αναφορές.

ΛΟΓΟΣ

ἡ τοῦ κρίνειν ἔχουσα τὴν ὀρθότητα                      ἡ τῷ λόγῳ χρωμένη

τὴν ὀρθὴν κρίσιν                       τὴν ἀναμάρτητον ἐπιτακτικὴν φρόνησιν

ΟΛΟΝ ΑΓΑΘΟΝ

τὸ ὅλον ἀγαθὸν                                          τὸ κυρίως ὂν ἀγαθόν

Γ. Για τη γλώσσα του κειμένου

2. 2. Εἰ τοίνυν μόνη ἡ τοῦ κρίνειν ἔχουσα τὴνὀρθότητα καὶ ἡ τῷ λόγῳ χρωμένη καὶ ἡ τὸ ὅλον ἀγαθὸν θεωροῦσα, ἥτις ἐστὶ φιλοσοφία, χρῆσθαι πᾶσι καὶ ἐπιτάττειν κατὰ φύσιν δύναται, φιλοσοφητέον ἐκ παντὸς τρόπου, ὡς μόνης φιλοσοφίας τὴν ὀρθὴν κρίσιν καὶ τὴν ἀναμάρτητον ἐπιτακτικὴν φρόνησιν ἐν ἑαυτῇ περιεχούσης: Να εντοπίσετε τις επιθετικές μετοχές του αποσπάσματος και τις λέξεις στις οποίες αναφέρονται. α) Με ποιον άλλο τρόπο θα μπορούσε να εκφραστεί το περιεχόμενό τους; Θα άλλαζε κάτι στο ύφος του κειμένου σε αυτή την περίπτωση;

ἡ ἔχουσα►αὕτη ἥ( αναφορική αντωνυμία)  ἔχει

ἡ χρωμένη►αὕτη  ἥ ( αναφορική αντωνυμία)  χρηται (περισπωμένη)

 ἡ θεωροῦσα►αὕτη ἥ ( αναφορική αντωνυμία)  θεωρεῑ

Με την ισοδύναμη δευτερεύουσα πρόταση ο τρόπος είναι πιο αναλυτικός. Πλησιάζει περισσότερο τον σύγχρονο αναγνώστη.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ( οι παράγωγες λέξεις είναι κάποιες για τις οποίες πιθανά να είχατε προβληματισμό)

Βίον: βιοτικός, βίωμα, βιονικός, αντιβιοτικό

ὄργανα, ἀπεργάζεται: καινούριος, κακούργος, λειτούργημα

Δεῖ: δεόντως: δέηση, ενδεής, ένδεια, δεύτερος

Ορέγομαι-επιθυμώ: ΣΥΝΩΝΥΜΑ: βούλομαι, γλίχομαι, εφίεμαι, επιθυμώ

ἐπιστῆμαι(επίσταμαι): πανεπιστήμιο, πανεπιστημιακός

προσηκόντως<προσήκει: καθήκον

ὑπαρχούσαις: αρχαίος, ύπαρξη, ναύαρχος, πατριάρχης

ὑπηρετοῦσαι: ΣΥΝΩΝΥΜΑ: διακονώ, θεραπεύω ΑΝΤΩΝΥΜΑ: άρχω

2η διδακτική ενότητα (Αριστοτέλης, Προτρεπτικός προς Θεμίσωνα)

Οι βασικές απόψεις είναι δύο. Η μία είναι περισσότερο προσηλωμένη στη βασική έννοια της φιλοσοφίας και πιο κοντά στην αρχαία αντίληψη, που λέει ότι ο ιδεώδης βίος για τον άνθρωπο είναι ο φιλοσοφικός βίος. Η προσωπική μου άποψη είναι ότι η φιλοσοφία δεν μπορεί πλέον να διαδραματίσει αυτόν το ρόλο. Η δική μου άποψη είναι ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι ζωής και ο φιλοσοφικός βίος είναι ένας από αυτούς. Ακόμη και στην αρχαία Ελλάδα εξάλλου ο φιλοσοφικός βίος δεν ήταν αποδεκτός απ' όλους. Οι φιλόσοφοι γίνονταν συχνά στόχος σάτιρας στην αρχαία εποχή. Θα έλεγα βέβαια ότι θα ήταν καλύτερα να γίνονταν και οι σημερινοί φιλόσοφοι στόχος σάτιρας παρά να μην έχουν καμία σημασία για τον κόσμο. Κι αυτό γιατί πραγματικά η φιλοσοφία μπορεί να βοηθήσει στην κατεύθυνση μιας καλύτερης ζωής. Η φιλοσοφία δεν προσφέρει ένα υπόδειγμα τρόπων ζωής, αλλά ένα υπόδειγμα τού πώς μπορεί δημιουργήσει κανείς έναν δικό του τρόπο.

Από τη συνέντευξη στην εφημ. Καθημερινή του Αλ. Νεχαμάς, διακεκριμένου καθηγητή Φιλοσοφίας του Πρίνστον, με αφορμή την πρόσφατη εκλογή του ως τακτικού μέλους της Ακαδημίας Αθηνών (2013)

• Ποια βασική διαφορά εντοπίζετε στην άποψη του Αλ. Νεχαμάς για τη φιλοσοφία με την άποψη του Αριστοτέλη, όπως προκύπτει από το κείμενο αναφοράς;

                                ΠΡΟΣΟΧΗ:

• ΠΡΙΝ δουλέψετε οτιδήποτε, πρέπει να επαναλάβετε την ενότητα από τις σημειώσεις σας.
• Το ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΑΝΟΙΧΤΌ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΑΣ.