Μάθημα : ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΚΑΙ ΑΠΟΒΟΛΗ ΟYΣΙΩΝ - Α΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
Κωδικός : G1464307
G1464307 - ΑΡΧΟΝΤΟΥΛΑ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΥ
Περιγραφή Μαθήματος
Στο μάθημα αυτό ο μαθητής θα μάθει:
- Πώς γίνεται η μεταφορά και η αποβολή ουσιών στους μονοκύτταρους οργανισμούς.
- Πώς γίνεται η μεταφορά ουσιών στα φυτά και στα ζώα.
- Πώς αποβάλλονται οι άχρηστες ουσίες από τα φυτά και τα ζώα.
- Πώς λειτουργεί το κυκλοφορικό σύστημα του ανθρώπου.
- Πώς αποβάλλει τις άχρηστες ουσίες το ουροποιητικό σύστημα του ανθρώπου.
- Πώς συνδέονται και συνεργάζονται το κυκλοφορικό και το ουροποιητικό σύστημα του ανθρώπου.
- Πώς εξασφαλίζεται η υγεία του κυκλοφορικού και του ουροποιητικού συστήματος του ανθρώπου.
ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΚΑΙ ΑΠΟΒΟΛΗ ΟYΣΙΩΝ
Όλοι οι οργανισμοί:
- προσλαμβάνουν χρήσιμες ουσίες από το περιβάλλον τους και
- αποβάλλουν σε αυτό τις άχρηστες.
Στο κύτταρο η μεταφορά ουσιών γίνεται μέσω της πλασματικής μεμβράνης:
- εισέρχονται χρήσιμα μόρια, όπως θρεπτικές ουσίες και οξυγόνο,
- εξέρχονται ουσίες που είναι άχρηστες για το κύτταρο, όπως διοξείδιο του άνθρακα
Πώς μεταφέρονται οι ουσίες στα κύτταρα;
- κυρίως παθητικά (χωρίς δαπάνη ενέργειας) με διάχυση. Αυτό ισχύει για μικρομοριακές ουσίες
ΔΙΑΧΥΣΗ: η μεταφορά των μορίων μιας ουσίας από πυκνότερα διαλύματα προς αραιότερα, μέχρι να εξισωθούν οι συγκεντρώσεις των διαλυμάτων (δηλ γίνεται άπλωμα των μορίων της ουσίας)
- με δαπάνη ενέργειας, με ενδοκυττάρωση (κυτταροποσία για είσοδο υγρών και φαγοκυττάρωση για είσοδο τροφής) και εξωκυττάρωση: το κύτταρο "αγκαλιάζει" μια μεγαλομοριακή ουσία και την κλείνει σε ένα κυστίδιο για να μπει στο κύτταρο (ενδοκυττάρωση) ή μέσω ενός κυστιδίου την οδηγεί έξω από το κύτταρο (εξωκυττάρωση).
Μεταφορά και αποβολή ουσιών σε μονοκύτταρους οργανισμούς
Οι μονοκύτταροι οργανισμοί έχουν ένα κύτταρο που βρίσκεται σε επαφή με το εξωτερικό περιβάλλον. Άρα ανταλλάσουν ουσίες με αυτό όπως τα κύτταρα:
- με διάχυση, που γίνεται παθητικά, για μικρομοριακές ουσίες
- με ενδοκυττάρωση και εξωκυττάρωση που γίνεται με δαπάνη ενέργειας για μεγαλομοριακές ουσίες.
Πχ στην αμοιβάδα η είσοδος μεγαλομοριακών ουσιών (τροφής) γίνεται με τα ψευδοπόδια και κλείνεται σε ένα κυστίδιο (ενδοκυττάρωση και μάλιστα φαγοκυττάρωση)
Η μεταφορά και η αποβολή ουσιών στα φυτά
- Στα φυτά γίνεται μεταφορά ουσιών με ένα σύνολο αγγείων, που αποτελούν τον αγωγό ιστό. Αυτός διακρίνεται στο ξύλωμα και στο φλοίωμα.
- Στην επιδερμίδα* των φύλλων υπάρχουν μικροσκοπικά ανοίγματα, τα στόματα. Τα στόματα ανοίγουν κατά τη φωτοσύνθεση και την κυτταρική αναπνοή ώστε να περάσουν το οξυγόνο και το διοξείδιο του άνθρακα. Ταυτόχρονα χάνεται νερό από το εσωτερικό του φύλλου. Διαπνοή είναι η απώλεια νερού από τα στόματα των φύλλων όταν αυτά ανοίγουν για την ανταλλαγή αερίων (οξυγόνου και διοξειδίου του άνθρακα). Το νερό αυτό αναπληρώνεται από το νερό του εδάφους, που προσλαμβάνεται με τις ρίζες.
(Δηλ. η κινητήρια δύναμη για την πρόσληψη νερού και διαλυμένων αλάτων από το έδαφος, που θα μεταφερθούν με το ξύλωμα, είναι η διαπνοή)
*Επιδερμίδα: δομή από πυκνά τοποθετημένα κύτταρα στην επιφάνεια των φύλλων που διακόπτεται από μικρά ανοίγματα, τα στόματα και ρόλος της είναι να καλύπτει και προστατεύει το φύλλο και εμποδίζει την εξάτμιση νερού από το εσωτερικό του
ΣΥΝΟΨΙΖΟΝΤΑΣ:
Μεταφορά ουσιών στα φυτά γίνεται:
- μέσω αγωγού ιστού (στο φλοίωμα: γλυκόζη - στο ξύλωμα: νερό και διαλυμένα άλατα)
- μέσω των στομάτων της επιδερμίδας των φύλλων: οξυγόνο, διοξείδιο του άνθρακα και νερό
Τα κύτταρα των πολυκύτταρων οργανισμών δεν έρχονται σε άμεση επαφή με το περιβάλλον.
ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
- ΚΑΡΔΙΑ:
- 1 τετράχωρη (2 κόλποι και 2 κοιλίες)
- λειτουργεί ως αντλία
- ΑΙΜΟΦΟΡΑ ΑΓΓΕΙΑ
|
ΑΡΤΗΡΙΕΣ |
ΦΛΕΒΕΣ |
ΤΡΙΧΟΕΙΔΗ |
|
Διώχνουν το αίμα από την καρδιά |
Επιστρέφουν το αίμα στην καρδιά |
Συνδέουν αρτηρίδια και φλεβίδια |
|
Παχιά και ελαστικά τοιχώματα |
Λιγότερο παχιά τοιχώματα από αρτηρίες |
Πολύ λεπτά τοιχώματα |
|
Μικρότερη διάμετρο από φλέβες |
Μεγάλη διάμετρο |
Πολύ μικρή διάμετρο |
|
Όχι βαλβίδες |
Έχουν βαλβίδες για μονόδρομη ροή |
Όχι βαλβίδες |
|
Αίμα πλούσιο σε οξυγόνο |
Αίμα πλούσιο σε διοξείδιο του άνθρακα |
Ανταλλαγή ουσιών μεταξύ αίματος - ιστών |
Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΟY ΑΙΜΑΤΟΣ
Συνεχής εναλλαγή μεγάλης και μικρής κυκλοφορίας.
Κυκλοφορικό σύστημα και υγεία
Ρόλος κυκλοφορικού:
1. μεταφέρει χρήσιμες ουσίες προς τα κύτταρα
2. απομακρύνει τις άχρηστες από αυτά
3. ρυθμίζει τη θερμοκρασία του σώματος
Η ομαλή λειτουργία του αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για τη διατήρηση της υγείας του οργανισμού.
Παράγοντες που προκαλούν ασθένειες του κυκλοφορικού:
· κληρονομικότητα
· τρόπος ζωής (κάπνισμα, παχυσαρκία, κακή διατροφή κ.α.)
· περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως αέριοι ρύποι (π.χ. το μονοξείδιο του άνθρακα)
- Πώς ένα κύτταρο μπορεί να ανταλλάσσει ουσίες με το περιβάλλον του;
( α. για μικρομοριακές, παθητικά με διάχυση: ...... , β. για μεγαλομοριακές, ενεργητικά με εξω-/ενδο-κυττάρωση)
- Τι είναι ο αγωγός ιστός και ποιος είναι ο ρόλος του;
( σύνολο αγγείων που χωρίζονται σε φλοίωμα: ......... και ξύλωμα: ........)
- Τι είναι η επιδερμίδα των φύλλων και ποιος είναι ο ρόλος της;
( δομή στην επιφάνεια φύλλων από πυκνή διάταξη κυττάρων, που διακόπτεται από μικρά ανοίγματα, τα στόματα. Ρόλος: α. καλύπτει... , β. περιορίζει απώλειες νερού...)
- Με ποιους τρόπους γίνεται μεταφορά ουσιών στα φυτά και ποιες ουσίες μεταφέρονται σε κάθε περίπτωση;
(α. με τον αγωγό ιστό: με το φλοίωμα: γλυκόζη ..... , με το ξύλωμα: νερό+διαλυμένα άλατα ...... , β. με τα στόματα: i) μπαίνει CO2 και βγαίνει Ο2 στη φωτοσύνθεση, ii) μπαίνει Ο2 και βγαίνει CO2 στην αναπνοή, iii) βγαίνει νερό- υδρατμοί - στην διαπνοή....)
- Από τους πολυκύτταρους ζωικούς οργανισμούς μόνο σε κάποιους (πχ ύδρα και μέδουσα) όλα τα κύτταρα βρίσκονται σε άμεση επαφή με το περιβάλλον. Στους υπόλοιπους δε συμβαίνει αυτό, γι' αυτό απαιτείται η ύπαρξη κυκλοφορικού συστήματος. Τι γνωρίζετε για τα όργανα του κυκλοφορικού συστήματος και σε ποια 2 είδη διακρίνεται αυτό;
(α. καρδιά: 1 ή περισσότερες, μονο-, δί-, τρί ή τετρά-χωρη με χώρους που λέγονται κόλποι+κοιλίες, αντλία που με τις συσπάσεις ωθεί το αίμα, β. αιμοφόρα αγγεία: αρτηρίες, φλέβες και τριχοειδή, γ. αίμα. Είδη: i) ανοικτό: ..... σε κάποια ασπόνδυλα, πχ έντομα, μαλάκια ii) κλειστό: ....... στα σπονδυλωτά και σε κάποια ασπόνδυλα, πχ γεωσκώληκας , χταπόδι)
- Ποια ζώα λέγονται α. ποικιλόθερμα και β. ομοιόθερμα (ή θερμόαιμα);
(α. η θερμοκρασία σώματός τους επηρεάζεται από τη θερμοκρασία περιβάλλοντος και β. η θερμοκρασία σώματός τους είναι σταθερή και ανεξάρτητη από τη θ περιβάλλοντος)
- Ποια είναι η διαφορά σε α) χειμερία νάρκη και β) χειμέριο ύπνο;
(α. σε αυτή πέφτουν κάποια ποικιλόθερμα, πχ φίδι, γιατί δε μπορούν να ανταπεξέλθουν στο κρύο. β. σε αυτόν πέφτουν κάποια ομοιόθερμα, πχ αρκούδα, γιατί δε μπορούν να βρουν τον χειμώνα τροφή)
8.Τι γνωρίζετε για τα όργανα που αποτελούν το κυκλοφορικό σύστημα του ανθρώπου;
(α. καρδιά: τετράχωρη -2 κόλποι+2κοιλίες- αντλία, β. αιμοφόρα αγγεία: πινακάκι σύγκρισης, γ. αίμα: πλάσμα....+κύτταρα.......)
- Ποιος είναι ο ρόλος του κυκλοφορικού συστήματος;
(α. μεταφέρει χρήσιμες ουσίες προς τα κύτταρα, β. απομακρύνει άχρηστες ουσίες από τα κύτταρα, γ. ρυθμίζει τη θερμοκρασία του σώματος)
- Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν την υγεία του κυκλοφορικού;
(α. κληρονομικοί, β. τρόπος ζωής .......... , γ. περιβαλλοντικοί ...........)
- Πώς γίνεται η πορεία του αίματος στο ανθρώπινο σώμα;
( συνεχής εναλλαγή μεγάλης κυκλοφορίας: .......... και μικρής κυκλοφορίας: ...........)
- Ποια είναι τα όργανα του ουροποιητικού συστήματος και τι γνωρίζετε για αυτά;
(2 νεφροί: ......, 2 ουρητήρες:......... , 1 ουροδόχος κύστη: ......., 1 ουρήθρα: .....)
- Ποιος είναι ο ρόλος του ουροποιητικού;
(α. φιλτράρει το αίμα κατακρατώντας άχρηστες ουσίες και περίσσεια νερού και φτιάχνει τα ούρα, τα οποία αποβάλλει, β. ρυθμίζει τη σύσταση του αίματος, γ. ελέγχει την ποσότητα νερού στο σώμα)
- Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν την υγεία του ουροποιητικού;
(α. γήρανση, β. ασθένειες: παθήσεις-πχ κολικοί- ή από μικρόβια-πχ ουρολοίμωξη, γ. τραυματισμοί)
Ημερολόγιο
Ανακοινώσεις
Όλες...- - Δεν υπάρχουν ανακοινώσεις -