Μάθημα : Γλώσσα Γ' Λυκείου

Κωδικός : G1266287

Γλώσσα Γ' Λυκείου

G1266287  -  ΤΑΤΙΑΝΗ ΠΑΠΑ

Περιγραφή Μαθήματος

Μάθημα

Το μάθημα έχει χωριστεί στο e-class στα δύο:1)για τη Γλώσσα οι αναρτήσεις θα γίνονται εδώ, 2) για τη Λογοτεχνία οι αναρτήσεις από εδώ και στο εξής θα γίνονται μέσα σε ξεχωριστό χαρτοφυλάκιο που θα φέρει τον τίτλο "Λογοτεχνία Γ' Λυκείου".

ΥΛΗ 2024-2025

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ΒΙΒΛΙΑ 2024-2025

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

  • Τσολάκης Χ., Αδαλόγλου Κ., Αυδή Α., Γρηγοριάδης Ν., Δανιήλ Α., Ζερβού 1., Λάππα Ε., Τάνης Δ., Έκφραση - Έκθεση (τεύχος Γ'), Υ.ΠΑΙ.Θ.Α./ΙΤΥΕ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»
  • Χατζησαββίδης Σ., Χατζησαββίδου Α., Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας (Α', Β', Γ' Γυμνασίου), Υ.ΠΑΙ.Θ.Α./ΙΤΥΕ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»
  • Κανδήρου Γλ., Πασχαλίδης Δ., Ρίζου Σπ., Γλωσσικές Ασκήσεις (Γενικό Λύκειο), Υ.ΠΑΙ.Θ.Α./ΙΤΥΕ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»
  • Μανωλίδης Γ., Μπεχλιβάνης 0., Φλώρου Φ., Θεματικοί Κύκλοι. Έκφραση - Έκθεση (Γενικό Λύκειο), Υ.ΠΑΙ.Θ.Α./ΙΤΥΕ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»
  • Νεοελληνική Γλώσσα Γ' Γενικού Λυκείου, Φάκελος Υλικού - Δίκτυο κειμένων: «Εμείς και οι άλλοι ... », Υ.ΠΑΙ.Θ.Α./ΙΤΥΕ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

  • Γρηγοριάδης Ν., Καρβέλης Δ., Μηλιώνης Χ., Μπαλάσκας Κ., Παγανός Γ., Παπακώστας Γ., Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (τεύχος Γ'), Υ.ΠΑΙ.Θ.Α./ΙΤΥΕ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»
  • Παρίσης 1., Παρίσης Ν., Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων, Υ.ΠΑΙ.Θ.Α./ΙΤΥΕ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»
  • Λογοτεχνία, Φάκελος Υλικού-Δίκτυα Κειμένων, Υ.ΠΑΙ.Θ.Α./ΙΤΥΕ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»

Η εξέταση των μαθητών και μαθητριών είναι ενιαία για τη Νεοελληνική Γλώσσα και τη Λογοτεχνία και γίνεται σε κείμενα λογοτεχνικά και μη λογοτεχνικά τα οποία δεν εμπεριέχονται στα ανωτέρω διδακτικά βιβλία

Ως εξεταστέα-διδακτέα ύλη ορίζονται δραστηριότητες με τις οποίες υπηρετείται και ελέγχεται η επίτευξη των σκοπών και των προσδοκώμενων αποτελεσμάτων της διδασκαλίας του μαθήματος.

Ι. Για την Νεοελληνική Γλώσσα, οι μαθητές και οι μαθήτριες πρέπει να είναι σε θέση να ανταποκρίνονται σε δραστηριότητες και να απαντούν σε ερωτήματα/ ερωτήσεις που απορρέουν από κείμενα που αναφέρονται σε κάποιον ή κάποιους από τους θεματικούς άξονες, όπως αυτοί ορίζονται στο Πρόγραμμα Σπουδών.

Πιο συγκεκριμένα οι μαθητές και οι μαθήτριες καλούνται:

α) να κατανοούν τη γλωσσική μορφή των κειμένων και τα κειμενικά τους χαρακτηριστικά, τη σχέση που έχει η γλώσσα και η οργάνωση του κειμένου με την περίσταση και τον σκοπό της επικοινωνίας,

β) να ερμηνεύουν και να προσεγγίζουν κριτικά τα κείμενα με στόχο τη διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο αναπαριστώνται ιδέες, αντιλήψεις, προκαταλήψεις για τον άνθρωπο, την κοινωνία και τον κόσμο,

γ) να συγκρίνουν κείμενα ως προς τις δύο προηγούμενες διαστάσεις με στόχο τον εντοπισμό ομοιοτήτων και διαφορών μεταξύ των κειμένων ως προς τη γλώσσα, το μέσο, τους σημειωτικούς τρόπους, το κειμενικό είδος, τις αναπαραστάσεις της πραγματικότητας, τον τρόπο προσέγγισης του θέματος κ.λπ.

δ) να παράγουν κείμενα, με βάση τα μελετώμενα κείμενα με στόχο:
i) τον μετασχηματισμό των γλωσσικών και νοηματικών δομών (σημασιών) των κειμένων ή/και
ii) τη συνοπτική παρουσίαση του περιεχομένου των κειμένων και
iii) τη διατύπωση και έκφραση δικών τους απόψεων, σε επικοινωνιακό πλαίσιο, σχετικά με συγκεκριμένα ερωτήματα που τίθενται στα κείμενα αναφοράς.

ΙΙ. Για τη Λογοτεχνία, οι μαθητές και οι μαθήτριες θα πρέπει να είναι σε θέση να τοποθετούνται/ανταποκρίνονται με ένα ερμηνευτικό σχόλιο στο θέμα ή ερώτημα που οι ίδιοι/-ες πιστεύουν ότι θέτει το κείμενο, αξιοποιώντας συνδυαστικά κειμενικούς δείκτες μεταξύ τους ή και με στοιχεία συγκειμένου, με σκοπό να τεκμηριώνουν τις προσωπικές θέσεις και ανταποκρίσεις τους

Πιο συγκεκριμένα, ο/η μαθητής/-ήτρια αναμένεται να είναι σε θέση:

  • να εντοπίσει ποιο είναι, κατά τη γνώμη του/της, το θέμα του κειμένου
  • να καταγράψει το ερώτημα ή τα ερωτήματα που απορρέει/-ουν από τον τρόπο που χειρίζεται ο/η συγγραφέας το θέμα του/της
  • να αξιολογήσει ποιο από τα ερωτήματα παρουσιάζει μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τον ίδιο/-α και σε αυτό να στηρίξει το ερμηνευτικό του/της σχόλιο.

Τέλος, οι μαθητές και οι μαθήτριες οφείλουν να τεκμηριώνουν τις απαντήσεις τους με αναφορές στο κείμενο ή σε συγκεκριμένους κειμενικούς δείκτες.

Τα κριτήρια με τα οποία κρίνεται η πληρότητα των απαντήσεων των μαθητών και των μαθητριών είναι: η ποιότητα (αλήθεια και ακρίβεια των δεδομένων), η ποσότητα (η επάρκεια των στοιχείων), η συνάφεια του περιεχομένου με τον επικοινωνιακό στόχο και η σαφήνεια σε επίπεδο έκφρασης και διατύπωσης του περιεχομένου (περισσότερα βλ. ΓΝΕΛ, σελ. 169-171).

ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ
Προκειμένου οι μαθητές/-τριες να είναι σε θέση να ανταποκρίνονται στις διαδικασίες κατανόησης των κειμένων και στις διαδικασίες παραγωγής λόγου προτείνεται να αξιοποιούν το γλωσσάρι όρων που περιέχεται στους Φακέλους Υλικού. Οι όροι αυτοί αποτελούν εργαλεία προσέγγισης των κειμένων και όχι αυτοσκοπό.

(...)

Η απόφαση αυτή να δημοσιευθεί στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.

Αθήνα, 19 Ιουλίου 2024

Ενότητες

Επιστημονικός Λόγος

Τα επιστημονικά κείμενα του Γραμματικάκη έχουν μπει τουλάχιστον τρεις φορές ως τώρα σε εξετάσεις πανελληνίων. 

Θα βρείτε τις εκφωνήσεις των θεμάτων αναρτημένες στο φάκελο Έγγραφα. 

 

Η πειθώ στον πολιτικό λόγο

Οι σημειώσεις του μαθήματος βρίσκονται στο φάκελο "Έγγραφα" 

Ανθρωπιστική Παιδεία - Δημιουργικό Σχολείο

ΚΕΙΜΕΝΟ “Διδάσκοντας ανθρωπισμό”
Δημοσίευση: εφημ. Το Βήμα, 24 / 12 / 2006 (διασκευή)

Ζούμε σ’ έναν κόσμο όπου το κίνητρο του κέρδους κυριαρχεί, ενώ ταυτόχρονα η επιστημονική και τεχνολογική εκπαίδευση θεωρείται υψίστης
σημασίας για τη μελλοντική επιτυχία εθνών και ατόμων. Δεν αντιτίθεμαι στο συγκεκριμένο είδος εκπαίδευσης και απεύχομαι την προοπτική τα κράτη να σταματήσουν την ανάπτυξή της. Ανησυχώ, ωστόσο, για το γεγονός ότι άλλοι εκπαιδευτικοί τομείς, εξίσου σημαντικοί, κινδυνεύουν να χαθούν στην παραζάλη του ανταγωνισμού. Οι σπουδές που σχετίζονται με τις ανθρωπιστικές επιστήμες και τις τέχνες είναι επίσης ζωτικής σημασίας για την υγεία μεμονωμένων ατόμων και λαών.

Ολόκληρο το κείμενο βρίσκεται αναρτημένο στο study4exams

Ορισμός: 

  • Ανθρωπιστική Παιδεία: Το «κατ’αρετήν ζην». Η συνολική πίστη και προσήλωση στο ανθρωπιστικό ιδεώδες. Μόρφωση και καλλιέργεια σώματος και πνεύματος. Αξίες του ανθρώπου.

 

Κριτήριο, Το δημιουργικό σχολείο (Επαναληπτικά θέματα ΟΕΦΕ 2004)

Σχεδιάγραμμα για την Παιδεία από το filologika.gr

https://filologika.gr/lykio/v-lykiou/genikis-pedias/neoelliniki-glossa/paideia-sxediagramma/

 

Κριτήριο αξιολόγησης 2 - ΙΕΠ
Κείμενο 1
O νέος ουμανισμός
Ενίοτε γίνεται λόγος για νέο μεσαίωνα με ποικίλες αφορμές. Η πολυ-δυναμικότητα
του 21ου αιώνα με τις αναδυόμενες υπερδυνάμεις της Κίνας και της Ινδίας θυμίζουν σε
κάποιους τον 12ο αιώνα, όταν ο κόσμος ήταν ταυτόχρονα και δυτικός και ανατολικός. Τα
σημερινά παγκοσμιοποιημένα δίκτυα παρουσιάζουν αναλογίες με τα εμπορευματικά δίκτυα
του Μεσαίωνα που δημιούργησαν οι Σταυροφορίες και ο δρόμος του μεταξιού. Οι
μεσαιωνικές επιδημίες παραλληλίζονται με τη γρίπη των πτηνών ή και το AIDS, ενώ ο
αυξανόμενος ρόλος του Ισλάμ και το χάσμα πλουσίων και φτωχών προκαλούν πρόσθετους
συνειρμούς. Η ΕΕ αντιμετωπίζεται ως το αντίστοιχο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και η
Αμερική ως το νέο Βυζάντιο, που βλέπει και προς τα δυτικά και προς τα ανατολικά, ούσα σε
μεταβατική κατάσταση.
Μήπως όμως η κρίση μάς φέρει, εκτός από νέες λέξεις, φράσεις ή ανέκδοτα, και
νέους συνειρμούς, περνώντας από τον νέο μεσαιωνισμό στον νέο ουμανισμό; Ο τελευταίος
θα ήταν ένας βολικά ευρύχωρος όρος για να συστεγάσει τις ποικίλες αντιστάσεις των καιρών.
Δεν πρόκειται για αυτοτελές κίνημα ή ιδεολογικό ρεύμα, ούτε για αναβίωση του
αμερικανικού κριτικού κινήματος των αρχών του εικοστού αιώνα, αλλά για έναν όρο που θα
λειτουργούσε συνοπτικά ως αντίπαλος της νέας τάξης πραγμάτων που έχει δημιουργήσει η
επιμονή στην οικονομική ανάπτυξη με στόχο το μέγιστο ιδιωτικό κέρδος και με παράλληλη
αδιαφορία για τον άνθρωπο.
Ο «νέος ουμανισμός» φαίνεται να πριμοδοτεί το αίσθημα και όχι τη λογική, τη συμπάθεια και όχι την αποστασιοποίηση. Στο οικονομικό και θεσμικό επίπεδο θα μπορούσε να αναχθεί σε σύνθημά του αυτό που τελευταία ακούγεται συχνά στην Ελλάδα: «Είμαστε άνθρωποι και όχι αριθμοί». Στο εκπαιδευτικό επίπεδο ο νέος ουμανισμός υπερασπίζεται την προτεραιότητα της παιδείας και της μόρφωσης και αντιστρατεύεται την κατάρτιση, την εμπορευματοποίηση, τις τεχνικές δεξιότητες και την προετοιμασία για την αγορά εργασίας.
Ως αντιρατσιστική δράση, ο νέος ουμανισμός προασπίζεται την κατάργηση των φυλετικών ή άλλων διαχωρισμών, στηρίζει όλους ανεξαιρέτως τους ανθρώπους που έχουν ανάγκη και τονίζει ότι η αλληλεγγύη δεν ελέγχει διαβατήριο ή χρώμα. Επιμένοντας στο σύνολο και στην
αυτοδιαχείριση και όχι στον κοινωνικό κατακερματισμό και στην πολυδιάσπαση, ο νέος ουμανισμός αντιστέκεται επίσης στην ιδεοληψία της διαρκούς ανάπτυξης και στην κυριαρχία των αγορών, ζητώντας την επιστροφή στη μικρή κλίμακα, στην τοπικότητα, στην κοινότητα
και στο φυσικό περιβάλλον. Είναι σε θέση αυτός ο πολυσχιδής νέος ουμανισμός να λειτουργήσει συσπειρωτικά, να εκφράσει τις διάφορες μορφές κοινωνικής αντίστασης και να αποτελέσει σοβαρό αντίβαρο στην παγκοσμιοποίηση ή θα στιγματιστεί ως αιθεροβάμων ιδεαλισμός και απατηλή ουτοπία; Ως ποιον βαθμό μια από τις βαθύτερες συνέπειες της κρίσης είναι η νέα ανακάλυψη του ανθρώπινου παράγοντα, που παίρνει τη μορφή ενός νέου ουμανισμού με σύνθημα «μέτρο όλων ο άνθρωπος»; Θα είναι εν τέλει αυτός ο νέος ουμανισμός αντίσταση, επιστροφή ή νέα αφετηρία;


Δημήτρης Τζιόβας, Το Βήμα, 11/08/2013 [διασκευή]

Κείμενο 2
Ενός λεπτού σιγή
Εσείς που βρήκατε τον άνθρωπό σας
κι έχετε ένα χέρι να σας σφίγγει τρυφερά,
έναν ώμο να ακουμπάτε την πίκρα σας,
ένα κορμί να υπερασπίζει την έξαψή σας,
κοκκινίσατε άραγε για την τόση ευτυχία σας,
έστω και μία φορά;
είπατε να κρατήσετε ενός λεπτού σιγή
για τους απεγνωσμένους;

Από τη συλλογή Ανυπεράσπιστος καημός (1960)
Ντίνος Χριστιανόπουλος, Ποιήματα, Εκδόσεις Διαγωνίου, Θεσσαλονίκη 1985

ΘΕΜΑ Α
Να αποδώσετε σε 70-80 λέξεις την πρόταση που διατυπώνει ο συγγραφέας του Κειμένου 1
ως απάντηση στον νέο μεσαιωνισμό.
Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Β
Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση το Κείμενο 1, τις παρακάτω προτάσεις,
γράφοντας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος
(μονάδες 10). Να τεκμηριώσετε τη θέση σας με μία (1) αναφορά στο κείμενο για κάθε
απάντηση (μονάδες 5).
α. Γεγονότα και χαρακτηριστικά του 21ου αιώνα δημιουργούν συνειρμούς με αντίστοιχα
των μεσαιωνικών χρόνων.
β. Η νέα τάξη πραγμάτων έχει ανθρωποκεντρικό προσανατολισμό.
γ. Ο νέος ουμανισμός δίνει έμφαση στον μορφωτικό και παιδευτικό ρόλο της
εκπαίδευσης.
δ. Η διαρκής οικονομική ανάπτυξη δεν αποτελεί στόχο του νέου ουμανισμού.
ε. Ο συγγραφέας εκφράζει τη βεβαιότητά του για τον ρόλο του νέου ουμανισμού ως
αντίβαρου στην παγκοσμιοποίηση.
Μονάδες 15

Β2. Ο Δ. Τζιόβας στην 1η παράγραφο του κειμένου του σημειώνει: «Ενίοτε γίνεται λόγος για
νέο μεσαίωνα με ποικίλες αφορμές.» Πώς τεκμηριώνει αυτή την αναφορά; Να δώσετε την
απάντησή σας σε 60-70 λέξεις, αξιοποιώντας στοιχεία της παραγράφου.
Μονάδες 10

Β3. Πώς κατά τη γνώμη σας λειτουργεί το σημείο στίξης που κυριαρχεί στην τελευταία
παράγραφο του Κειμένου 1; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας, λαμβάνοντας υπόψη σας
και τη θέση της παραγράφου στο κείμενο.
Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Γ
Ποιο είναι, κατά τη γνώμη σας, το κύριο θέμα του Κειμένου 2; Να τεκμηριώσετε την άποψή
σας, αξιοποιώντας τους κατάλληλους κειμενικούς δείκτες. Πιστεύετε ότι οι σημερινοί νέοι
είναι ευαισθητοποιημένοι σε αυτό το θέμα; (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Δ
Ο Δ. Τζιόβας εκθέτει τις απόψεις του για τον νέο ουμανισμό και ολοκληρώνει το κείμενό του
χωρίς να παίρνει θέση. Να διατυπώσετε τη δική σας άποψη για τον ρόλο του νέου
ουμανισμού σε ένα άρθρο – απάντηση στον συγγραφέα, το οποίο θα δημοσιευτεί στην ίδια
εφημερίδα. (350-400 λέξεις)
Μονάδες 30

 

Κείμενο Nussbaum _ Οι εγκλίσεις του ρήματος (νέα και παλιά γραμματική)

Nussbaum on Youtube: https://youtu.be/u-lk7pnoHYk 

Να παρατηρήσετε αντίστοιχα τον τρόπο εκφοράς των παρακάτω
ρηματικών διατυπώσεων και να γράψετε τι εκφράζουν σε κάθε περίπτωση:
α) Μέσω της φαντασίας μπορούμε με ενορατικότητα να αντιληφθούμε την εμπειρία
μιας άλλης ομάδας ή ενός ατόμου (παράγραφος δεύτερη: «Αυτή… συνάντηση»).
β) Οφείλουμε να προωθήσουμε μια παιδεία… (παράγραφος τέταρτη: «Οι σύγχρονες …
να ζούμε»).

 

Συγκεντρωτικός πίνακας με τις σημασίες των εγκλίσεων

 

Δε θα πρέπει να ξεχνάμε ότι στον προφορικό λόγο η σημασία της κάθε έγκλισης γίνεται φανερή από τα εξωγλωσσικά στοιχεία, δηλαδή από τον τόνο της φωνής, από την έκφραση του προσώπου, από τις κινήσεις των χεριών ή από τη στάση του σώματος.

 

  Παραδείγματα έγκλιση φανερώνει
1) Κοιτάζει τον γαλάζιο ουρανό.  οριστική πραγματικό
2) Το νερό της θάλασσας δεν πίνεται. οριστική πραγματικό-βέβαιο
3) Θα έδινα τα πάντα, για να πετύχω. οριστική το δυνατό
4) Τότε να δεις τι αξίζω. υποτακτική το δυνατό
5) Ο Πέτρος δεν είναι μέσα. Θα παίζει στην αυλή. (=ίσως παίζει) οριστική πιθανό
6) Δε θέλει να ακολουθήσει· θα κουράστηκε οριστική πιθανό
7) Και να έρθει και να μην έρθει, εγώ θα πάω. υποτακτική πιθανό
8) Μακάρι να μην τον γνώριζα οριστική ευχή
9) Ας πάει στο καλό. υποτακτική ευχή
10) Δεν έρχεσαι αύριο μαζί μου στη δουλειά; οριστική παράκληση
11) Σύρε, παιδί μου, στο καλό. προστακτική παράκληση
12) Αν βρω λίγο  χρόνο, θα ζωγραφίσω. υποτακτική το ενδεχόμενο
13) Ας γίνω πρώτα καλά, και ύστερα βλέπουμε. υποτακτική το επιθυμητό
14) Εδώ ας σταθώ κι ας ξαποστάσω. υποτακτική προτροπή
15) Προσκύνα, Λιάκο, τον πασά. προστακτική προτροπή
16) Ας έρθει κι αυτός, αφού το θέλει. υποτακτική παραχώρηση
17) Να το πω; Να μην το πω; Τι να κάνω; υποτακτική απορία
18) Να μη μου ξαναμιλήσεις. υποτακτική προσταγή
19) Ανοίξτε τα παράθυρα. προστακτική προσταγή
20) Μη φωνάζετε έτσι. προστακτική απαγόρευση
21) Λυπήσου με, Θεέ μου. προστακτική παράκληση
22) Λέγε, λέγε, πέτυχες το σκοπό σου. προστακτική έντονη περιέργεια

 

Τα παραδείγματα είναι παρμένα από το Συντακτικό της Νέας Ελληνικής, ΟΕΔΒ, Αθήνα, 1996, κα' έκδοση

Για περισσότερες λεπτομέρειες: http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20Nea/egliseis-rim-NE.htm

 

Η θεωρία σύμφωνα με την καινούργια γραμματική που διδάσκεται στο Γυμνάσιο:

Η οριστική

Η οριστική εκφράζει κατά κανόνα μια ενέργεια ή μια κατάσταση πραγματική και βέβαιη, π.χ. Η Ελλάδα ανήκει στην Ενωμένη Ευρώπη. Συχνά όμως μπορεί να εκφράζει και άλλες σημασίες, όπως τη δυνατότητα να γίνει κάτι (π.χ. Θα πετούσε από τη χαρά του, αν έπαιρνε το δίπλωμα), την πιθανότητα (π.χ. Δεν ήρθε ακόμη. Θα τον πήρε ο ύπνος), την ευχή (π.χ. Ας τον έβλεπε κι ας ήταν για λίγο) και την παράκληση (π.χ. Δεν προσέχεις λιγάκι τη διατροφή σου). Για περισσότερα σχετικά με τις σημασίες που εκφράζει η οριστική βλ. στην ενότητα για τις τροπικότητες (σ. 128).

Η οριστική έχει κανονικά άρνηση δε(ν). Όταν δηλώνει ευχή, έχει άρνηση μη(ν).

Η υποτακτική

Η υποτακτική εκφράζει κατά κανόνα το ζητούμενο, το ενδεχόμενο και το επιθυμητό, π.χ. Αν μαγειρέψω γεμιστά, θα είναι όλοι ευχαριστημένοι. Συχνά παίρνει και άλλες σημασίες, όπως της προτροπής (π.χ. Ας σταματήσετε αυτή τη φλυαρία!), της παραχώρησης (π.χ. Ας δεχτούμε στην εκδρομή ακόμη έναν), της ευχής (π.χ. Μακάρι να ζήσει), της απορίας (π.χ. Δεν είναι καθόλου καλά τα νέα, πώς να του το πω;), της προσταγής (π.χ. Να τα πεις όλα), της απαγόρευσης (π.χ. [Nα] Μην πιστεύεις στον καθένα) κ.ά. Για περισσότερα σχετικά με τις σημασίες που εκφράζει η υποτακτική βλ. στην ενότητα για τις τροπικότητες.

Η υποτακτική χαρακτηρίζεται από τη χρήση των μορίων να, ας, καθώς και από το ότι συνδυάζεται με τους συνδέσμους αν, εάν, όταν, πριν, πριν να, μόλις, προτού, άμα, για να, μήπως.

Στις απαγορεύσεις χρησιμοποιείται συνήθως η υποτακτική χωρίς το μόριο να, π.χ. (Να) Μην τον ακούς σε ό,τι σου λέει.

Η υποτακτική έχει την άρνηση μη(ν).

Η προστακτική

Η προστακτική ανάλογα με την επικοινωνιακή συνθήκη μπορεί να εκφράζει προσταγή (π.χ. Προχωρήστε αργά και σταθερά προς τα εμπρός), παράκληση (π.χ. Ελάτε, σας παρακαλώ, στις θέσεις σας) κ.ά. Για περισσότερα σχετικά με τις σημασίες που εκφράζει η προστακτική βλ. πιο κάτω, στην ενότητα Οι τροπικότητες.

Οι απρόσωπες εγκλίσεις

Η μετοχή

Η νέα ελληνική διαθέτει κατά βάση για τη μετοχή τρεις τύπους: α) έναν για τη μετοχή του ενεστώτα ενεργητικής φωνής, β) έναν για τη μετοχή του ενεστώτα παθητικής φωνής και γ) έναν για τη μετοχή του παρακειμένου της παθητικής φωνής.

α) Η μετοχή του ενεστώτα ενεργητικής φωνής είναι άκλιτη και δηλώνει πράξη που γίνεται ταυτόχρονα με την πράξη που δηλώνει το ρήμα της πρότασης στην οποία βρίσκεται η μετοχή, π.χ. Έδινε εντολές με τα χέρια μιλώντας ταυτόχρονα στο κινητό. Η μετοχή του ενεστώτα έχει πάντα το υποκείμενό της σε πτώση ονομαστική και είναι συνήθως το ίδιο με το υποκείμενο του ρήματος που προσδιορίζει (συνημμένη μετοχή), π.χ. Η Ελένη έφυγε τρέχοντας για το σπίτι. Σε ορισμένες –σπάνιες– περιπτώσεις μπορεί το υποκείμενο της μετοχής να είναι διαφορετικό από το υποκείμενο του ρήματος που προσδιορίζει, π.χ. Ανεβαίνοντας το βουνό, ο ιδρώτας άρχισε να ρέει ασταμάτητα. Η μετοχή του ενεστώτα εκφράζει διάφορες επιρρηματικές σχέσεις, κυρίως τρόπο, αλλά και χρόνο, αιτία, υπόθεση, και εναντίωση (επιρρηματική μετοχή), π.χ. Έφυγε περπατώντας βιαστικά (τόπος).

β) Ο τύπος της μετοχής του παρακειμένου της παθητικής φωνής κλίνεται στα τρία γένη και στους δυο αριθμούς και λειτουργεί ως επίθετο (επιθετική μετοχή), π.χ. Οι μαθητές της Β΄ τάξης ήταν χθες αναστατωμένοι.

γ) Η μετοχή του ενεστώτα της παθητικής φωνής κλίνεται κι αυτή στα τρία γένη και στους δύο αριθμούς και λειτουργεί ως επίθετο (επιθετική μετοχή), π.χ. Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας ήταν το τιμώμενο πρόσωπο. Ορισμένες από αυτές τις μετοχές έγιναν ουσιαστικά, π.χ. Το ζητούμενο της οικονομίας είναι η αύξηση των εσόδων.

Στους τύπους της μετοχής μπορούν να συμπεριληφθούν και οι περιφραστικοί τύποι για τη μετοχή του παρακειμένου της ενεργητικής και της παθητικής φωνής. Λειτουργούν με παρόμοιο τρόπο με τη μετοχή του ενεστώτα ενεργητικής φωνής, μόνο που δηλώνουν πράξη προτερόχρονη από την πράξη που δηλώνει το ρήμα της κύριας πρότασης, π.χ. Έχοντας γράψει όλες τις επιστολές, ένιωθε σίγουρος για το μέλλον.

Τέλος, οι μετοχές του ενεστώτα της ενεργητικής φωνής σε -ων, -ουσα, -ον ή -ών, -ούσα, -όν/-ούν, του αορίστου της ενεργητικής φωνής (-ας, -ασα, -αν) και του αορίστου της παθητικής φωνής (-είς, -είσα, -έν), που προέρχονται από την Καθαρεύουσα και χρησιμοποιούνται σε πολύ τυπικό ύφος, λειτουργούν συνήθως ως επίθετα, π.χ. Ο αρχιεπίσκοπος επιβράβευσε τους μελετώντες την Αγία Γραφή. Οι ελπίσαντες στη βελτίωση της οικονομίας διαψεύστηκαν. Τα ενισχυθέντα με τόνους τσιμέντου φράγματα άντεξαν στην ισχυρή πίεση του ποταμού (βλ. και σ. 96).

Το απαρέμφατο

Το απαρέμφατο είναι ένας άκλιτος τύπος του ρήματος που χρησιμοποιείται στον σχηματισμό περιφραστικών χρόνων, π.χ. έχει ανοίξει, έχουμε ζήσει.

Οι τροπικότητες

Επιστημική τροπικότητα

Η επιστημική τροπικότητα καλύπτει ένα φάσμα σημασιών σχετικών με τη βεβαιότητα του ομιλητή γι' αυτό που λέει, που στο ένα του άκρο βρίσκεται η υπόθεση και στο άλλο η ρητά δηλωμένη βεβαιότητα. Ορισμένες από αυτές τις σημασίες είναι οι εξής:

Υπόθεση

Εκφράζεται η υπόθεση του ομιλητή γι' αυτό που λέει. Εκφέρεται με το να + υποτακτική, τα αν, εάν, άμα, έτσι και, ας + οριστική πολλών χρόνων κ.ά., π.χ. Να ξέρουν οι άνθρωποι τι χάνουν από τη ζωή στο χωριό, θα φύγουν από τις πόλεις. Ας είχε αυτοκίνητο και θα έβλεπες πού θα ήταν.

Δυνατότητα

Εκφράζεται από τον ομιλητή αυτό που είναι δυνατό να γίνει. Εκφέρεται ως εξής: μπορεί + υποτακτική, ίσως + υποτακτική, θα + οριστική κ.ά., π.χ. Φέτος, λόγω του καιρού, μπορεί να έχουμε μεγάλη παραγωγή λαδιού. Ίσως κάνει λιγότερο κρύο τον επόμενο μήνα.

Πιθανότητα

Εκφράζεται από τον ομιλητή η πιθανότητα να γίνει αυτό που λέει. Από αυτήν την άποψη είναι πιο ισχυρή από τη δυνατότητα. Εκφέρεται με τα πρέπει + υποτακτική, θα + οριστική κ.ά., π.χ. Ο θείος σου πρέπει να έχει πολλά χρήματα για να τα ξοδεύει τόσο εύκολα. Θα ήταν δύσκολα εκείνα τα χρόνια.

Βεβαιότητα

Εκφράζεται από τον ομιλητή βεβαιότητα γι' αυτό που λέει. Εκφέρεται με απλή οριστική και συνοδεύεται συχνά από εκφράσεις (επιρρήματα κτλ.) που δηλώνουν βεβαιότητα, π.χ. Ο Κολόμβος σίγουρα ανακάλυψε την Αμερική.

Δεοντική τροπικότητα

Η δεοντική τροπικότητα καλύπτει ένα ευρύ φάσμα σημασιών σχετικών με την προσδοκία πραγματοποίησης αυτών που λέει ο ομιλητής, που στο ένα άκρο του βρίσκεται η απλή επιθυμία και στο άλλο η υποχρέωση. Ορισμένες από αυτές τις σημασίες είναι οι εξής:

Επιθυμία

Εκφράζεται από τον ομιλητή η επιθυμία του υποκειμένου. Εκφέρεται συχνά με το ρήμα θέλω + υποτακτική, π.χ. Όλοι θέλουν να έχουν καλή υγεία.

Ευχή

Εκφράζεται από τον ομιλητή η επιθυμία του υποκειμένου ως ευχή. Είναι πιο ισχυρή από την τροπικότητα της επιθυμίας. Εκφέρεται με απλή υποτακτική (και εκφράσεις που δείχνουν πως πρόκειται για ευχή και όχι προσταγή) και με τα ας, να, μακάρι, που + υποτακτική, π.χ. Ας πλύνει καμιά φορά το αυτοκίνητο. Να μπεις στην εκκλησία, έστω και για λίγο.

Πρόθεση

Εκφράζεται από τον ομιλητή η πρόθεση του υποκειμένου να κάνει μια ενέργεια. Εκφέρεται με ρήματα που δηλώνουν πρόθεση (στοχεύω να, σκοπεύω να, προτίθεμαι να, λέω να κτλ.) + υποτακτική, π.χ. Οι μαθητές της Γ΄ Λυκείου σκοπεύουν να πάνε φέτος εκδρομή στην Ιταλία.

Υποχρέωση

Εκφράζεται από τον ομιλητή η ανάγκη, η υποχρέωση του υποκειμένου να κάνει μια ενέργεια. Εκφέρεται, εκτός της προστακτικής, με το απρόσωπο ρήμα «πρέπει» και με ανάλογες εκφράσεις (είναι ανάγκη, είναι υποχρεωμένος κτλ.) + υποτακτική, π.χ. Φέτος ο Γιάννης πρέπει να πάρει το πτυχίο του.

Πηγή: http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2334/Grammatiki-Neas-Ellinikis-Glossas_A-B-G-Gymnasiou_html-apli/index_D_03.html

Κείμενο 1 ΙΕΠ - Παιδεία

Κείμενο 1 

Το κείμενο που ακολουθεί είναι διασκευή άρθρου γνώμης, το οποίο δημοσιεύτηκε στον ημερήσιο τύπο, σχετικά με τον ρόλο της παιδείας στη σύγχρονη κοινωνία. 

Άποψη: Παιδεία, κοινωνία και ανάπτυξη! 

Η παιδεία και η εκπαίδευση είναι ο τομέας στον οποίο η Ελλάδα παρουσιάζει ένα από τα σημαντικότερα ελλείμματα συγκριτικά με τις άλλες προηγμένες χώρες της Ευρώπης και αυτό δεν μπορεί κανείς να το υποβαθμίσει, με τον οποιοδήποτε τρόπο, ό,τι είδους ιδεοληψία και να κουβαλάει πάνω του. Η παιδεία είναι προτεραιότητα επιβίωσης, πλέον, για τον τόπο μας και ως τέτοια επιβάλλεται να την αξιολογήσει και να την αναβαθμίσει, επειγόντως μάλιστα, το σύνολο της κοινωνίας. Η παιδεία σήμερα είναι ένα πολύ σημαντικό οικονομικό θέμα, αλλά και ένα μείζον κοινωνικό ζήτημα για την ταλαιπωρημένη από τη δεκαετή κρίση Ελλάδα. 

Η παιδεία, πράγματι, είναι ένα κολοσσιαίας σημασίας ζητούμενο για την ελληνική κοινωνία και το μέλλον της νέας γενιάς, καθώς αποτελεί το βασικό μοτέρ εξέλιξης της κοινωνικής δομής, των επιστημών και του πολιτισμού. Παράλληλα είναι εργαλείο βασικό για την αναβάθμιση της οικονομίας και της τεχνολογίας. Η παιδεία, μαζί με την ελευθερία και τη δημοκρατία, έννοιες αναπόσπαστες άλλωστε και μεταξύ τους ανατροφοδοτούμενες, αποτελούν το ύψιστο δημόσιο αγαθό στον σύγχρονο κόσμο. Η πρόσβαση στην παιδεία αφορά ή πρέπει να αφορά όλες σχεδόν τις κοινωνικές ομάδες και αυτή ήταν η επιτυχία του

μεταπολεμικού συστήματος της Δύσης. Η περίφημη μεσαία τάξη, η οποία λειτούργησε όντως ως η ραχοκοκαλιά του μεταπολεμικού μοντέλου, ήταν το αποτέλεσμα αυτής της ευρύτερης πρόσβασης στην παιδεία γενικότερα και της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ειδικότερα. 

Η παιδεία υπήρξε ο μεγάλος κοινωνικός αναβατήρας (και περισσότερο στις φτωχότερες χώρες σαν την Ελλάδα) και ο παράγοντας σύγκλισης ισοδυνάμων ευκαιριών και δυνατοτήτων, πεμπτουσία δηλαδή της δημοκρατίας σε κάθε πολιτισμένη και ανεπτυγμένη κοινωνία. Τα χρόνια της κρίσης, όμως, στην Ελλάδα αυτός ο εξαιρετικός μηχανισμός σχεδόν κονιορτοποιήθηκε. Η έλλειψη συγκρότησης και στόχων με γνώμονα την παιδεία, οδήγησε γρήγορα στην περαιτέρω όξυνση των κοινωνικών ανισοτήτων. Σήμερα, τα περιθώρια που διαθέτουν αρκετές κοινωνικές ομάδες, για να σπουδάσουν τα παιδιά τους, είναι δραματικά συμπιεσμένα… Άρα; Η απόκτηση των γνώσεων, η ανάδειξη των δεξιοτήτων, η εκπαίδευση υψηλού επιπέδου, οι μεταπτυχιακές σπουδές και οι καλές δουλειές είναι στην Ελλάδα το αποκλειστικό προνόμιο των εύπορων οικογενειών; 

Η νέα εποχή της ατελείωτης τεχνολογίας, της πλούσιας γνώσης, του καλά καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού και της ταχύτατης μετανάστευσης των πληροφοριών και των κεφαλαίων, διαμορφώνει οικονομίες πολύ υψηλής ανταγωνιστικότητας. Οι κοινωνίες που δεν θα μπορέσουν να ανταποκριθούν σε αυτήν την πρόκληση κινδυνεύουν να γκρεμιστούν (και ήδη υποχωρούν) από τη θέση που έχουν καταλάβει στο διεθνές σύστημα επί πολλές δεκαετίες. Πόσο μάλλον η Ελλάδα! Το αντίδοτο ασφαλώς είναι η παιδεία δυνατού επιπέδου, οι επενδύσεις σε ανθρώπινο δυναμικό και έρευνα. Από την ικανότητα των χωρών, στη δημιουργία νέων ανταγωνιστικών προϊόντων και υπηρεσιών διεθνούς ζήτησης, στη νέα τεχνολογία που μεταβάλλει τα κόστη και τους οικονομικούς κλάδους, θα κριθούν η ανάκαμψη των οικονομιών και η ανάπτυξη των κοινωνιών, για τις οποίες πολύς λόγος γίνεται πρωτίστως σήμερα στη χώρα μας. Είναι ο επόμενος κύκλος που θα κρίνει τη βιωσιμότητα και την προοπτική, το βιοτικό επίπεδο, τα εισοδήματα, τις θέσεις απασχόλησης, ιδίως για την Ελλάδα. Εάν πράγματι η χώρα μας θα καταφέρει κάποτε, δηλαδή, να βγει από την κρίση… 

Γ. Κοτόφωλος, Η Καθημερινή, 11.06.2018  

ΚΕΙΜΕΝΟ 2 

Το παρακάτω κείμενο αποτελεί αναδημοσίευση σε ελληνική μετάφραση ειδησεογραφικού άρθρου (Το Βήμα - New York Times, 30/03/2012). 

Πώς ένα ορφανό από το Νότιο Σουδάν σπουδάζει στο Γέιλ 

Ο Πολ Λόρεμ ενσαρκώνει μια ωμή αλήθεια για τον κόσμο: το ταλέντο είναι παγκόσμιο αλλά οι ευκαιρίες όχι. 

Ο 21χρονος Λόρεμ είναι ένα ορφανό από ένα χωριό του Νότιου Σουδάν που δεν έχει ηλεκτρισμό. Οι γονείς του δεν τον έστειλαν ποτέ σχολείο και μεγάλωσε χωρίς καθοδήγηση ενηλίκων σε ένα στρατόπεδο προσφύγων. Όμως σήμερα είναι πρωτοετής στο Πανεπιστήμιο Γέιλ. Είναι ενθαρρυντικό ότι ο Λόρεμ είχε τις λιγότερες πιθανότητες να πετύχει απ' οποιονδήποτε άλλον αλλά τα κατάφερε. 

«Το ότι έγινα δεκτός στο Γέιλ οφείλεται σε καθαρή τύχη σε συνδυασμό με το ότι με βοήθησαν πολλοί άνθρωποι», μου είπε ο Λόρεμ στην πανεπιστημιούπολη του Γέιλ. «Έχω πολλούς φίλους που ενδεχομένως διαθέτουν σχεδόν τις ίδιες ικανότητες με μένα αλλά για λόγους που δεν καταλαβαίνω πραγματικά, δεν τα κατάφεραν. Αν εύχομαι κάτι, είναι να έχουν περισσότερες ευκαιρίες να μορφωθούν». 

Η οικογένεια του Λόρεμ κατάγεται από γενιές κτηνοτρόφων του νοτιοανατολικού Σουδάν. Η περιοχή είναι απομονωμένη. Οι χωρικοί ζουν σε καλύβες με αχυρένιες σκεπές και δεν υπάρχει σχολείο ούτε ιατρείο. Ο κοντινότερος ασφαλτοστρωμένος δρόμος απέχει αρκετές μέρες περπάτημα.

Όταν ο Λόρεμ ήταν μικρός, ο εμφύλιος έφθασε στην περιοχή του και, στα 5 του, παραλίγο να πεθάνει από φυματίωση. Με την ελπίδα ότι θα έσωζαν την ζωή του, οι γονείς του τον εγκατέλειψαν σε στρατόπεδο προσφύγων στη βόρεια Κένυα. Αργότερα πέθαναν και τον Λόρεμ τον μεγάλωσαν άλλοι πρόσφυγες, μόνο λίγο μεγαλύτεροί του. 

Αγόρια τα οποία μεγαλώνουν άλλα αγόρια μπορεί να μοιάζει σαν συνταγή για χάος. Κι όμως οι έφηβοι αυτοί ανάγκασαν τον Λόρεμ να πάει σχολείο, θεωρώντας την μόρφωση ως σκαλί για μια καλύτερη ζωή. 

Η τάξη του ήταν ενίοτε 300 μαθητές που συναντιόνταν κάτω από ένα δέντρο και ο Λόρεμ δεν είχε δικά του τετράδια, μολύβια ή βιβλία. Έγραφε όμως στο χώμα. Οι φίλοι του πέθαιναν από τον πόλεμο, τις ασθένειες ή τους ληστές ενώ ο ίδιος καταβρόχθιζε τα βιβλία της μικροσκοπικής βιβλιοθήκης του στρατοπέδου προσφύγων. 

Οι δάσκαλοί του ήταν περήφανοι γι’ αυτόν και κανόνισαν να μεταφερθεί σε σχολείο της Κένυας για τις πρώτες τάξεις του γυμνασίου. Το πρόβλημα ήταν ότι οι εξετάσεις γίνονταν στα σουαχίλι, τα οποία δεν μιλούσε ο Λόρεμ. Όμως τον βοήθησαν οι συμμαθητές του και ο Λόρεμ πήρε τον δεύτερο μεγαλύτερο βαθμό σε ολόκληρη εκείνη την περιοχή της Κένυας. 

Αυτό του χάρισε μια υποτροφία σε κορυφαίο σχολείο κοντά στο Ναϊρόμπι και μετά στη Νότια Αφρική. Ένα καλοκαίρι, στις διακοπές, ο Λόρεμ έκανε το μακρύ ταξίδι πίσω στο χωριό του και οδήγησε τον μικρότερο αδερφό και την αδερφή του στο στρατόπεδο προσφύγων για να μορφωθούν και αυτοί. 

Ο Λόρεμ λατρεύει το Γέιλ, όμως τα βρήκε λίγο σκούρα εν μέρει γιατί τα αγγλικά είναι η πέμπτη του γλώσσα (μιλάει ντιντίνγκα, τοπόσα, αραβικά και σουαχίλι). Η συντριπτική πλειονότητα των παιδιών από φτωχές χώρες δεν απολαμβάνουν ποτέ τέτοιες ευκαιρίες. 

Στη διάρκεια της συζήτησής μας στην ηρεμία του Γέιλ, ο Λόρεμ ξέσπασε σε κλάματα, όταν αναφέρθηκε σε εκείνους που τον βοήθησαν: στα αγόρια στο στρατόπεδο προσφύγων, στη γερμανίδα καλόγρια, την αδερφή Λουίζ Ραντλάιμερ, που τον περιέβαλε με αγάπη, στον οδηγό λεωφορείου που τον φιλοξένησε όσο αγωνιζόταν να βγάλει διαβατήριο, για να ταξιδέψει στο Γέιλ. 

Η παιδεία είναι ο μεγαλύτερος επιταχυντής της ανθρώπινης δυναμικότητας. Γι' αυτό πρέπει να εργαστούμε όλοι, για να βοηθήσουμε όλους τους άλλους Πολ Λόρεμ εκεί έξω να ανεβούν στην κυλιόμενη σκάλα της μόρφωσης. 

ΚΕΙΜΕΝΟ 3  

Προφυλάξεις 

Όταν βρέχει 

δεν παίρνω ομπρέλα. 

Το θεωρώ δειλία να προφυλάσσομαι 

από το ξεκάθαρο. 

Όταν δε βρέχει, 

όσο και αν ευτυχεί ο ουρανός 

όσο κι αν τον πιστεύω 

ανοίγω την ομπρέλα μου 

δεν είναι ξεκάθαρη 

καιρική συνθήκη η ευτυχία. 

Κική Δημουλά, από τη συλλογή Δημόσιος καιρός, Ίκαρος 2014

ΘΕΜΑ Α 

Να αποδώσετε συνοπτικά (70-80 λέξεις) τη σημασία της παιδείας για τον άνθρωπο και την κοινωνία, σύμφωνα με όσα υποστηρίζει ο συγγραφέας του Κειμένου 1.  Μονάδες 15 

ΘΕΜΑ Β 

Β1. Αν και τα δύο κείμενα (Κείμενο 1 και Κείμενο 2) ξεκινούν από διαφορετικές αφετηρίες και έχουν διαφορετική πρόθεση, εντούτοις συμφωνούν σε μια από τις σημαντικότερες λειτουργίες της παιδείας. Να παρουσιάσετε το σημείο σύγκλισης με αναφορές στα κείμενα (60-80 λέξεις). 

Μονάδες 10 

Β2. «Έχω πολλούς φίλους που ενδεχομένως διαθέτουν σχεδόν τις ίδιες ικανότητες με μένα αλλά για λόγους που δεν καταλαβαίνω πραγματικά, δεν τα κατάφεραν.» Λαμβάνοντας υπόψη σας το κοινωνικό πλαίσιο, όπως αυτό αποτυπώνεται στο Κείμενο 2, ποιοι νομίζετε ότι είναι αυτοί οι λόγοι; 

Μονάδες 15 

Β3. Ο συντάκτης του Κειμένου 1 επιλέγει να διατυπώσει την κατακλείδα της τρίτης παραγράφου ερωτηματικά: «Η απόκτηση των γνώσεων, η ανάδειξη των δεξιοτήτων, η εκπαίδευση υψηλού επιπέδου, οι μεταπτυχιακές σπουδές και οι καλές δουλειές θα είναι στην Ελλάδα το αποκλειστικό προνόμιο των εύπορων οικογενειών;» 

α) Με ποιες διαπιστώσεις καταλήγει σε αυτή την κατακλείδα; (μονάδες 8)  β) Τι επιτυγχάνει ο συγγραφέας διατυπώνοντας την κατακλείδα με ερωτηματικό τρόπο;  (μονάδες 7) 

Μονάδες 15 

ΘΕΜΑ Γ 

Στο Κείμενο 3 παρατηρούμε την ύπαρξη αντιθέσεων. Ποιες είναι αυτές και πώς, κατά τη γνώμη σας, σχετίζονται με την ψυχική κατάσταση του ποιητικού υποκειμένου; (100-150  λέξεις) 

Μονάδες 15 

ΘΕΜΑ Δ 

Είδος: Επιχειρηματολογικό άρθρο σε τοπική εφημερίδα, στο πλαίσιο αφιερώματος του τοπικού Τύπου στην Εκπαίδευση. 

Ιδιότητα: Είστε μαθητής/μαθήτρια Γ΄ Λυκείου, από τον οποίο/την οποία ζητείται να εκφράσει τη γνώμη του/της, γιατί έχει άμεση εμπειρία της εκπαιδευτικής διαδικασίας στη χώρα μας. Θέμα: Λαμβάνοντας υπόψη τα δύο μη λογοτεχνικά κείμενα που διαβάσατε αλλά και τις δικές σας εκπαιδευτικές εμπειρίες, ποιες είναι οι τρεις καίριες παρεμβάσεις που προτείνετε για τη βελτίωση της κατάστασης στην εκπαιδευτική πραγματικότητα της χώρας μας; Να τεκμηριώσετε τις προτάσεις σας σε ένα κείμενο 350 – 400 λέξεων. 

Υποδήλωση (κυριολεξία) και συνυποδήλωση (μεταφορά) στη γλώσσα - ομόρριζα - ασύνδετο σχήμα

Σχετικά με τη δηλωτική και συνυποδηλωτική χρήση των λέξεων, χρήσιμες είναι οι πληροφορίες που δίνονται στο σχολικό βιβλίο Γλωσσικές Ασκήσεις για το Γενικό Λύκειο, Ενότητα: Α’ «Από τις σημασίες των λέξεων»: 5. Κυριολεξία – Μεταφορά – Πολυσημία των λέξεων:

Κάθε λέξη γεννιέται με μια μονάχα σημασία, την αρχική (την κύρια) σημασία της. Mε τον καιρό, όμως, με το άνοιγμα στο χρόνο και στο χώρο και με τη χρήση της η αρχική αυτή σημασία μεταχρωματίζεται, αποκτά δηλαδή διάφορες σημασιολογικές αποχρώσεις, χωρίς ωστόσο να απολέσει τον αρχικό της σημασιολογικό πυρήνα. H λέξη φύλλο π.χ. χρησιμοποιήθηκε στην αρχή για να δηλώσει το γνωστό μέρος του φυτού (το φύλλο του δέντρου, τα φύλλα της μηλιάς). Σιγά σιγά, όμως, απέκτησε και άλλες παραπλήσιες σημασίες, γιατί συνδέθηκε με πράγματα / αντικείμενα τα οποία είχαν κάποιο κοινό γνώρισμα με τα φύλλα των δέντρων. Έτσι λέμε: τα φύλλα του βιβλίου, «Δύο φύλλα έχει η καρδιά», τα φύλλα της πόρτας, το θυρόφυλλο, άνοιξε το φύλλο για να κάνει πίτα. Oι νεότερες αυτές σημασιολογικές αποχρώσεις (ή και σημασίες) της λέξης φύλλο ονομάζονται από την παραδοσιακή γλωσσολογία δευτερεύουσες ή μεταφορικές σημασίες (Aχ. Tζάρτζανος).

H νεότερη γλωσσολογία σε ανάλογες περιπτώσεις κάνει λόγο για δήλωση και συνυποδήλωση. Mε τον όρο δήλωση δηλώνει το αρχικό σημασιολογικό φορτίο μιας λέξης, το σημασιολογικό φορτίο δηλαδή με το οποίο τα μέλη μιας γλωσσικής κοινότητας έχουν «συμφωνήσει» να φορτίσουν τη συγκεκριμένη λέξη. Έτσι π.χ. η λέξη μαύρος δηλώνει τον γνωστό χρωματισμό (ο κόκορας είναι μαύρος) που χαρακτηρίζεται από το γνώρισμα της σκοτεινότητας και που η κοινότητα συμφώνησε και αποδέχτηκε σιωπηλά.

Mε τον όρο συνυποδήλωση η νεότερη γλωσσολογία δηλώνει τις ιδιαίτερες σημασιολογικές αποχρώσεις (ή και σημασίες) που μπορεί να αποκτήσει το αρχικό σημασιολογικό φορτίο μιας λέξης και που έχουν σχέση με κάποιες γλωσσικές περιστάσεις ή με τις εμπειρίες κάποιων ομιλητών. Στην περίπτωση αυτή το μαύρο χρώμα μπορεί να δηλώνει κατά συνειρμικό τρόπο «τα μαύρα χρόνια ενός πολέμου» ή τον φασισμό. Αυτό σημαίνει ότι το περιεχόμενο της λέξης παραπέμπει σε μια ιστορική περίοδο ή σε ένα ολοκληρωτικό καθεστώς, συνδεόμενο έτσι με την ιστορία ή την πολιτική. Eκείνο, βέβαια, που πρέπει να σημειωθεί είναι ότι η συνυποδήλωση συνδέεται με τη συγκινησιακή χρήση της γλώσσας, αφού συν-κινείται από (και με) τη δήλωση, η οποία με τη σειρά της ακούγεται μέσα στη συνυποδήλωση.

Πάντως, όπως και αν εξετάσουμε τη σημαντική της λέξης, είτε με το φακό της παραδοσιακής γραμματικής είτε με το φακό της νεότερης γλωσσολογίας, καταλήγουμε στην ίδια διαπίστωση: στο κέντρο της λέξης υπάρχει ένας αρχικός σημασιολογικός πυρήνας, ο οποίος μεταβάλλεται και ιριδίζει αποκτώντας, ανάλογα με τις περιπτώσεις / περιστάσεις, ποικίλες σημασίες, χωρίς ωστόσο να χάνει τα αρχικά / βασικά σημασιολογικά του γνωρίσματα. Σύμφωνα μ’ αυτά θα μπορούσαμε να εξεικονίσουμε τη λέξη με κύκλο, του οποίου το κέντρο κατέχει η βασική σημασία της, ενώ πέρα από αυτό και ως την περιφέρεια του κύκλου ιριδίζουν οι ποικίλες αποχρώσεις που παίρνει αυτή η (βασική) σημασία.

Σύμφωνα με τα γλωσσικά δεδομένα θα μπορούσαμε να πούμε ότι μια λέξη σημασιολογικά:

• Πλαταίνει, ανοίγει δηλαδή και αγκαλιάζει περισσότερες από την αρχική περιπτώσεις, που τυχαίνει να έχουν κάτι κοινό με την αρχική σημασία της. Έτσι η λέξη δόντι επεκτείνει την αρχική της σημασιολογική φόρτιση (δόντι ανθρώπου ή ζώου) και αλλού, ώστε να λέμε: το δόντι του χτενιού, τα δόντια της φαγάνας, το δόντι του γκρεμού, το πολιτικό δόντι στην περίπτωση του πολιτικού μέσου.
• Στενεύει, κλείνει δηλαδή σημασιολογικά και σημαίνει ένα μόνο από τα πολλά και ποικίλα ομοειδή όντα που εξέφραζε. H λέξη ποιητής, π.χ., ενώ δήλωνε καθέναν που κατασκευάζει (ποιεί) κάτι (ποιητής όπλων), τώρα περιορίστηκε σημασιολογικά και δηλώνει τον γνωστό μας ποιητή (αυτόν που γράφει ποιήματα).
• Χειροτερεύει, φθείρεται δηλαδή η σημασία της και δηλώνει κάτι κακό, ενώ αρχικά δήλωνε κάτι καλό, αποκαλύπτοντας έτσι και την ηθική της κοινωνίας που τη χρησιμοποιεί. H λέξη αγαθός, π.χ., κατάντησε να σημαίνει τον αφελή, τον κουτό, ενώ κατά την αρχαιότητα σήμαινε τον γενναίο. Είναι φανερό ότι οι γενναίοι γίνονταν, εξαιτίας της ανωτερότητάς τους, αντικείμενο εκμετάλλευσης από τους άλλους….
• Καλυτερεύει (η σημασία), βελτιώνεται δηλαδή η σημασία μιας λέξης και γίνεται καλύτερη από την αρχική της. H λέξη λέσχη π.χ., η οποία, ενώ σήμαινε «ἄντρον ληστῶν», σημαίνει σήμερα το χώρο όπου συναντώνται τα μέλη κάποιας κοινωνικής ομάδας (λέσχη δημοσίων υπαλλήλων / αξιωματικών κτλ.).
 
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Ι ΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ "Η ΗΜΕΡΑ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ"

Να δημιουργήσετε μία πρόταση ή μία περίοδο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις με την έντονη γραφή επιλέγοντας οποιαδήποτε σημασία των λέξεων αυτών επιθυμείτε (δηλωτική ή συνυποδηλωτική) και σημειώνοντας την επιλογή σας.

α) … καλλιεργούν την ευαισθησία… (παράγραφος πρώτη: «Στη δεύτερη … συμπεριφορά»)
β) …δεν έχουν αμβλυνθεί θεαματικά… (παράγραφος δεύτερη: «Στον μισό … μισαλλοδοξία»).
γ) Εξ ου και τα τείχη που τοποθετούνται πλέον σε διάφορα μέρη του πλανήτη (παράγραφος δεύτερη: «Στον μισό … μισαλλοδοξία»)
δ) … ο συρμός στον οποίο σπεύδουν να επιβιβαστούν νέες χώρες… (παράγραφος δεύτερη: «Στον μισό … μισαλλοδοξία»)
ε) Η σύμπτωση της Ημέρας κατά του Ρατσισμού με την Ημέρα της Ποίησης οδηγεί … στη μνημόνευση ενός ποιήματος… (παράγραφος τρίτη: «Η σύμπτωση… είδους»).

Οδηγία

Εντοπίζουμε, καταρχάς, στο κείμενο τις ζητούμενες λέξεις και κατανοούμε τη σημασία τους στο συγκεκριμένο κειμενικό περιβάλλον. Επιχειρούμε να διακρίνουμε αν χρησιμοποιούνται δηλωτικά ή συνυποδηλωτικά . Στη συνέχεια, ενεργοποιούμε τις γνώσεις μας και για άλλες, ενδεχομένως, σημασίες των ίδιων λέξεων. Μπορούμε να μελετήσουμε τα λήμματα σε κάποιο λεξικό και να γνωρίσουμε όλες τις καταγεγραμμένες σημασίες. Επιλέγουμε, τέλος, τη σημασία για την οποία μπορούμε να σκεφτούμε παραδείγματα ορθής χρήσης.
 
Δραστηριότητα ΙΙ
Εκφώνηση

Να γράψετε δύο ομόρριζες για καθεμία από τις ακόλουθες λέξεις (υπογραμμίζονται στο κείμενο): προσδοκία, ενισχύουν, γονίδια, αντέχουν, εφήμερο

Οδηγία

Ως ομόρριζες, ορίζουμε τις λέξεις που ανήκουν στην ίδια οικογένεια, έχουν κοινή ρίζα, θέματα, ίδια προέλευση. Πηγή: Βικιλεξικό (https://el.wiktionary.org/wiki)
 
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΙΙΙ
Να αιτιολογήσετε τη χρήση του ασύνδετου σχήματος μεταξύ των υπογραμμισμένων φράσεων στην περίοδο λόγου (της δεύτερης παραγράφου) που ακολουθεί:

Οι φυλετικές διακρίσεις δεν έχουν αμβλυνθεί θεαματικά, η ξενοφοβία παρουσιάζεται σαν να απορρέει από κάποιας λογής «φυσικό δίκαιο», ενώ η μισαλλοδοξία είναι κατά κάποιον τρόπο η νέα κανονικότητα, ο συρμός στον οποίο σπεύδουν να επιβιβαστούν νέες χώρες, νέοι ηγέτες, νέα πλήθη. Ο «πόλεμος των πολιτισμών» άλλωστε ή των θρησκειών έτσι ακριβώς εννοήθηκε: σαν πόλεμος των εκ προοιμίου ανώτερων (των Δυτικών-Λευκών-Χριστιανών) εναντίον των εκ φύσεως κατώτερων.

Οδηγία

Σύμφωνα με το Λεξικό της κοινής νεοελληνικής (Τριανταφυλλίδη), ασύνδετο είναι το σχήμα όπου «παραθέτουμε όμοιους όρους ή όμοιες προτάσεις χωρίς να βάζουμε ανάμεσά τους συνδέσμους».
 
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ IV
Να εντοπίσετε το είδος της σύνταξης (ενεργητική ή παθητική) και να αιτιολογήσετε τη χρήση της στις προτάσεις της ακόλουθης περιόδου (τελευταίας του κειμένου):

«Μόνο που ζουν ανάμεσά μας άτομα που δεν τον ξέχασαν επειδή λατρεύουν τις φριχτές ιδέες του.»

Οδηγία

Στο σχολικό βιβλίο Έκφραση -Έκθεση, τεύχος Α΄ (Ενότητα: Περιγραφή) αναφέρεται: «Χρησιμοποιούμε την ενεργητική σύνταξη, για να προβάλουμε το πρόσωπο ή το πράγμα που ενεργεί (υποκείμενο μεταβατικού ρήματος), ενώ επιλέγουμε την παθητική σύνταξη για να τονίσουμε ότι το υποκείμενο «παθαίνει» κάτι ή δέχεται το αποτέλεσμα μιας ενέργειας.»
Η Ιστορία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων - Ολοκαύτωμα - αυτοεκπληρούμενη προφητεία

 

Ένα εκπαιδευτικό φίλμ που παρουσιάζει με συντομία τους σημαντικούς σταθμούς στην ιστορία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ιδιαίτερα κατάλληλο για μαθητές και φοιτητές.
 
ΜΙΑ ΜΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ
Αρχικά, οι άνθρωποι είχαν δικαιώµατα απλώς και µόνο επειδή αποτελούσαν µέλη µιας οµάδας, όπως η οικογένεια. Έπειτα το 539 π.Χ., ο Κύρος ο Μέγας, αφού κατέκτησε τη Βαβυλώνα, εντελώς αναπάντεχα ελευθέρωσε όλους τους σκλάβους, έτσι ώστε να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Ακόµα, διακήρυξε ότι οι άνθρωποι έχουν το δικαίωµα να επιλέξουν τη δική τους θρησκεία. Ο Κύλινδρος του Κύρου, µια πήλινη πινακίδα που περιέχει αυτές τις εξαγγελίες, θεωρείται η πρώτη διακήρυξη ανθρωπίνων δικαιωµάτων στην ιστορία. Η ιδέα των ανθρωπίνων δικαιωµάτων γρήγορα εξαπλώθηκε στην Ινδία, στην Ελλάδα και τελικά, στη Ρώµη.
Οι πιο σηµαντικές εξελίξεις από τότε περιέλαβαν:
1215: Τη Μάγκνα Κάρτα -- η οποία καθιέρωσε νέα δικαιώµατα και κατέστησε το βασιλιά υποτελή στο νόµο. 1628: Η Αίτηση για Δικαιοσύνη -- κείμενο το οποίο προέβαλε τα δικαιώµατα και τις ελευθερίες του λαού. 1776: Η Διακήρυξη Ανεξαρτησίας των Ηνωµένων Πολιτειών -- η οποία διακήρυξε το δικαίωµα στη ζωή, στην ελευθερία και στην επιδίωξη της ευτυχίας. 1789: Η Διακήρυξη των Δικαιωµάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη, -- έγγραφο της Γαλλίας που καθιέρωσε το ότι όλοι οι πολίτες είναι ίσοι ενώπιον του νόµου. 1948: Η Οικουµενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωµάτων -- το πρώτο καταστατικό που δηλώνει επίσηµα τα τριάντα δικαιώµατα που έχει κάθε ανθρώπινο ον.
 
Πηγή: http://gr.youthforhumanrights.org
 
Ερωτηματολόγιο
https://forms.gle/uiDNR2yw7j6tvYkf6
 

Η Ελληνική Βουλή με το νόμο 3218/2004 (ΦΕΚ Α’ 12) καθιέρωσε την 27η Ιανουαρίου ως ημέρα μνήμης των Ελλήνων Εβραίων μαρτύρων και ηρώων του Ολοκαυτώματος, ενώ και ο ΟΗΕ με το Ψήφισμα
Α/RES/60/7 της 1ης Νοεμβρίου του 2005, καθιέρωσε την ίδια ημέρα ως Διεθνή Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος.

Στο πλαίσιο αυτό, καλούνται οι σχολικές μονάδες την Τετάρτη 27 Ιανουαρίου 2021 να αφιερώσουν δύο (2) διδακτικές ώρες σε εκδηλώσεις και εκπαιδευτικές δραστηριότητες για την προαναφερόμενη Ημέρα Μνήμης. 

Για την αυτοεκπληρούμενη προφητεία και τη στερεοτυπική απειλή: https://www.youtube.com/watch?v=TpG0D...
 
 
https://forms.gle/5r4rnLN6n11vHSNy8
 
I. Δίνεται η ακόλουθη περίοδος της έκτης παραγράφου του κειμένου:

Τα Ηνωμένα Έθνη συνεχίζουν να ενισχύουν το έργο τους για την αποτροπή των συγκρούσεων, την ειρηνική επίλυση των διαφορών και την αντιμετώπιση της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων πριν την κλιμάκωσή της.

Να μετατρέψετε τα υπογραμμισμένα ονοματικά σύνολα σε ρηματικές φράσεις.

Οδηγία

Η ονοματική φράση είναι ένα λεκτικό σύνολο που έχει ως πυρήνα ένα ουσιαστικό ή οποιαδήποτε λέξη που μπορεί να μπει σε θέση ουσιαστικού.
Η ρηματική φράση είναι το λεκτικό σύνολο στο οποίο συνδυάζεται το ρήμα με τα στοιχεία που το συμπληρώνουν (αντικείμενο, κατηγορούμενο, επιρρηματικά στοιχεία).
Πηγή: Χατζησαββίδης, Σ. & Χατζησαββίδου, Α. Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου. Αθήνα: ΙΤΥΕ «Διόφαντος»
 
II. Εγκλίσεις
 
ΙΙΙ. Αντιστοίχιση
Εκφώνηση
Να αντιστοιχίσετε καθεμιά από τις παραγράφους 3-7 του κειμένου (στήλη Α) με έναν από τους πλαγιότιτλους που σας δίνονται σε μορφή ονοματικών φράσεων (στήλη Β), έτσι ώστε να διευκολύνετε τους αναγνώστες να εστιάσουν στην οργάνωση του κειμένου. Ένας από τους πλαγιότιτλους περισσεύει.
Study4exams
 
Είδη συλλογισμών

από 5/10/24

Θεωρία E keimena

Επαγωγικός, Παραγωγιμός, Αναλογικός

 

Παραδείγματα με θέματα Πανελληνίων filologika.gr

Πανελλήνιες 2002 Ημερήσια Λύκεια

Ο εικοστός αιώνας χαρακτηρίζεται ως αιώνας των μεγαλύτερων και σημαντικότερων κοινωνικο – οικονομικών αλλαγών. Με τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, ο μέσος «Δυτικός άνθρωπος» ζει στο κατώφλι του 21ου αιώνα μία πολύ διαφορετική καθημερινή ζωή από τον αντίστοιχο άνθρωπο των αρχών του 20ου αιώνα. Ένα σημαντικό ποσοστό ευθύνης γι΄αυτές τις δραματικές αλλαγές στην καθημερινή ζωή φέρει και η πρόοδος στις λεγόμενες βιοϊατρικές επιστήμες. Η ανακάλυψη της δομής του DNA, πριν από 45 περίπου χρόνια, και η επακόλουθη «έκρηξη γνώσης» στους τομείς της Μοριακής Βιολογίας και της Γενετικής φέρνουν την ανθρωπότητα αντιμέτωπη με μια νέα τάξη πραγμάτων.

(Διασκευή άρθρου του Στάθη Γκόνου από τον ημερήσιο τύπο)

Ερώτηση: Με ποια συλλογιστική πορεία (επαγωγική – παραγωγική) αναπτύσσει τη σκέψη του ο συγγραφέας στην πρώτη παράγραφο του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Απάντηση: Η συλλογιστική πορεία του συγγραφέα είναι παραγωγική. Αρχίζει με μία γενική θέση, την εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας (άποψη με αποδεδειγμένη ισχύ), και καταλήγει σε μία ειδική θέση, δηλαδή την εξέλιξη της Γενετικής και τη νέα τάξη πραγμάτων που προκύπτει από αυτήν.

Πανελλήνιες 2003 Ημερήσια Λύκεια Επαναληπτικές

Ενόψει της νέας χιλιετίας, το ανθρώπινο γένος είναι υποχρεωμένο να σχεδιάσει ένα νέο εκπαιδευτικό σύστημα και να διαμορφώσει τους όρους ενός νέου πολιτισμού. Και είναι υποχρεωμένο να το πράξει τούτο – επιτρέψτε μου να επισημάνω – όχι γιατί το εκπαιδευτικό σύστημα και ο πολιτισμός του παρελθόντος απέτυχαν, αλλά διότι άλλαξε η κοινωνία. Τίποτε από όσα ο άνθρωπος μπορεί να σκεφθεί και να δημιουργήσει – αν πρόκειται να καταστεί βιώσιμο – δεν είναι δυνατό να υπάρξει ερήμην της κοινωνίας. Αλλάζουν οι κοινωνικές συνθήκες; Αλλάζουν, επίσης, οι ιδέες, οι πεποιθήσεις, οι μορφές τέχνης, οι επιστημονικές ανακαλύψεις και ούτω καθεξής.

Θεοδόσης Πελεγρίνης, «Ασκήσεις Φιλοσοφίας για τη ζωή και την τέχνη», εκδ. Ελληνικά Γράμματα, (Διασκευή)

Ερώτηση: Να προσδιορίσετε το είδος του συλλογισμού που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στην πρώτη παράγραφο του κειμένου και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Απάντηση: Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί επαγωγικό συλλογισμό. Αρχίζει με μία ειδική κρίση, την ανάγκη σχεδιασμού ενός νέου εκπαιδευτικού συστήματος, και καταλήγει σε μία γενική κρίση, την αλλαγή των κοινωνικών συνθηκών (αδιαμφισβήτητο γεγονός), η οποία επιτάσσει αλλαγές σε επιμέρους τομείς της ζωής του ανθρώπου.

Πανελλήνιες 2005 Ημερήσια Λύκεια Επαναληπτικές

Όσο προχωρεί ο άνθρωπος στην ηλικία και αποκτά μεγαλύτερη πείρα της ζωής, τόσο τείνει να παραδεχτεί (άλλο θέμα, αν τελικά το καταφέρνει) ότι πρέπει να περιορίζει τις αξιώσεις του και να μην περιμένει από τούτο τον κόσμο περισσότερα από όσα είναι δυνατόν να του παραχωρηθούν. Σ’ αυτή τη δυσάρεστη αλλά σώφρονα παραδοχή έχουν από την ανώνυμη και την επώνυμη θυμοσοφία δοθεί πολλές αποφθεγματικές διατυπώσεις που χάρη στη λακωνικότητά τους μένουν στη μνήμη και εύκολα περνούν από στόμα σε στόμα – απόδειξη ότι εκφράζουν ένα πολύτιμο θησαύρισμα της ανθρώπινης συνείδησης.

«Βέλτιον το μη χείρον»

«Το καλύτερο είναι εχθρός του καλού»

«Στέργε τα παρόντα»

«Μηδέν άγαν» κτλ. κτλ.

(Ε. Π. Παπανούτσος, Οι δρόμοι της ζωής. Δοκίμια, Εκδ. Νόηση, Αθήνα 2003, σελ. 235 – 236, 238 – 239)

Ερώτηση: Με ποια συλλογιστική πορεία (παραγωγική – επαγωγική) αναπτύσσεται η πρώτη παράγραφος του κειμένου; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Απάντηση: Η παράγραφος αναπτύσσεται με παραγωγική συλλογιστική πορεία. Ο συγγραφέας αρχίζει με μία γενική θέση, τον περιορισμό των αξιώσεων του ανθρώπου με το πέρασμα του χρόνου (παραδοχή που αφορά το σύνολο των ανθρώπων που ωριμάζουν) και καταλήγει σε μία ειδική θέση, τη διατύπωση αποφθεγμάτων που σχετίζονται με τη διατήρηση του μέτρου στον ανθρώπινο βίο.

Πανελλήνιες 2006 Ημερήσια Λύκεια Επαναληπτικές

Η συνηθισμένη, ωστόσο, μορφή του φανατισμού είναι αληθινά αποκρουστική. Ο φανατικός, σ΄όλες τις εποχές, είναι στενοκέφαλος και στενόκαρδος. Το οπτικό του πεδίο είναι περιορισμένο και το πείσμα του ακατανίκητο. Αγνοεί τους συμβιβασμούς, αλλ’ αγνοεί και τις καλόπιστες κ’ ευγενικές παραχωρήσεις. Φρουρός συχνά ενός δόγματος που υποστηρίζει τις εξοχότερες αρετές, όσο προχωρεί τις χάνει ο ίδιος. Γίνεται απάνθρωπος, ωμός, σκαιός, αποθηριώνεται, για να εξανθρωπίσει τους ανθρώπους. Ο φανατισμός δημιουργεί καταστάσεις βρασμού. Αλλά βρασμού από εμπάθεια, μίσος, ακόμη κ’ εγκληματική διάθεση.

(Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος, Οι σκληροί καιροί. Η τραγωδία του εικοστού αιώνα, ένατη έκδοση, Οι εκδόσεις των Φίλων, Αθήνα 1993, σ.σ. 89 – 92)

Ερώτηση: Με ποια συλλογιστική πορεία (παραγωγική – επαγωγική) αναπτύσσεται το συγκεκριμένο απόσπασμα του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Απάντηση: Το συγκεκριμένο απόσπασμα αναπτύσσεται με επαγωγική συλλογιστική πορεία. Ο συγγραφέας ξεκινά με μία ειδική θέση, την περιγραφή του φανατικού ως ενός ανθρώπου που έχει εγκολπωθεί όλα τα στοιχεία της ιδεολογίας του φανατισμού, για να καταλήξει σε μία γενική θέση, τις καταστάσεις βρασμού από εμπάθεια, μίσος και εγκληματική διάθεση, που είναι το ξέσπασμα του φανατισμού στην πράξη.

Πανελλήνιες 2007 Ημερήσια Λύκεια Επαναληπτικές

Η Ελευθερία, καθώς αισθάνεται πως βρίσκεται αδιάκοπα σε κίνδυνο, είναι γρηγορούσα. Δεν επαναπαύεται σ’ όσα απόχτησε. Δεν εθελοτυφλεί μπροστά στις δυνάμεις που την απειλούν. Δε βυθίζεται στη βλάσφημη απόλαυση των αγαθών. Ανησυχεί, διαλογίζεται, προβληματίζεται. Κρατεί πάντα γυμνό και πάντα όρθιο το τρομερό σπαθί της γιατί αν το σπαθί χαμηλώσει, αν δισταγμός ή ατολμία την κυριέψουν, η Ελευθερία θα’ χει χαθεί.

(Κώστας Ε. Τσιρόπουλος, Η Μαρτυρία του Ανθρώπου. Δοκίμια, Αθήνα. Οι εκδόσεις των Φίλων, 1998, σελ. 312 – 314)

Ερώτηση: Στη συγκεκριμένη παράγραφο να διερευνήσετε και να αιτιολογήσετε:

α. Τη συλλογιστική πορεία που ακολουθεί ο συγγραφέας.

Απάντηση: Η συλλογιστική πορεία του συγγραφέα είναι επαγωγική. Όλος ο συλλογισμός βασίζεται σε μία προσωποποίηση. Αρχίζει με μία ειδική θέση που είναι η στοιχειοθέτηση της εγρήγορσης της Ελευθερίας (δεν επαναπαύεται… δεν εθελοτυφλεί… ανησυχεί, δε βυθίζεται…, διαλογίζεται, προβληματίζεται), συνεχίζει με έντονα εικονοπλαστικό λόγο (κρατεί πάντα…χαμηλώσει) και καταλήγει σε μία γενική θέση που είναι ότι αν δεν ισχύσουν όλα αυτά και την κυριέψει δισταγμός ή ατολμία, η Ελευθερία θα’ χει χαθεί. Συνεπώς, η επιβίωση της Ελευθερίας (γενική θέση) εξαρτάται από την εγρήγορσή της (ειδική θέση).

Πανελλήνιες 2008 Ημερήσια Λύκεια Επαναληπτικές

Η Δημοκρατία περνάει στον καιρό μας και δοκιμασία και κρίση. Το πρόβλημά της είναι η ανάγκη να κυβερνήσει ανθρώπινα σύνολα τεράστια, που ξεπερνάνε τα φυσικά της μέτρα. Γιατί το δημοκρατικό πολίτευμα είναι εφικτό εκεί όπου όλα βρίσκονται στα μέτρα του ανθρώπου, όπου η άσκηση της εξουσίας κι ο έλεγχός της είναι άμεσα ή σχεδόν άμεσα, όπου το άτομο έχει υπόσταση, δεν μεταβάλλεται σ’ απρόσωπη μονάδα μέσα σε αστρονομικό σταθμό. Το αν θα μπορέσει να περισωθεί η Δημοκρατία μέσα στα ωκεάνια ανθρώπινα σύνολα της σημερινής και της αυριανής εποχής, είναι κάτι που θα το ιδούν όσοι επιζήσουν κι αυτοί που θα’ ρθουν. Κρίση όμως περνάει η Δημοκρατία στην αναμέτρησή της με την εσωτερική πραγματικότητα. Πόσοι και πού είναι ώριμοι να τη δεχτούν; Πόσοι έχουν το ανάστημα να τη δικαιώσουν;

(Άγγελου Τερζάκη, Προσανατολισμοί στον αιώνα, Οι Εκδόσεις των Φίλων, Αθήνα 1992, σελ. 181 – 184)

Ερώτηση: Ποια συλλογιστική πορεία ακολουθεί ο συγγραφέας στην τελευταία παράγραφο του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Απάντηση: Ο συγγραφέας ακολουθεί παραγωγική συλλογιστική πορεία. Ξεκινά από μία γενική θέση, τη δοκιμασία και την κρίση της δημοκρατίας. Στη συνέχεια, αιτιολογεί αυτή τη θέση, αναφερόμενος στα πολυάριθμα ανθρώπινα σύνολα και την έλλειψη αμεσότητας, που είναι βασική προϋπόθεση της δημοκρατίας. Καταλήγει σε μία ειδική θέση, δηλαδή στο συσχετισμό της δημοκρατίας με την εσωτερική πραγματικότητα του κάθε ατόμου χωριστά, που αποτελεί μέρος της κρίσης της δημοκρατίας.

 

 

Περίληψη στις πανελλήνιες

από 28/10/24

Η πιο κλασσική άσκηση στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας είναι παράλληλα η πιο τρομαχτική Άραγε τι μπορούμε να κάνουμε για να τα πάμε καλά;

Οδηγίες προς ναυτιλλομένους

 

  • Κατανοώ την έννοια της περίληψης

    Η περίληψη αξιολογεί πολύ συγκεκριμένα πράγματα. Οι μαθητές πρέπει να δείξουν ότι είναι ικανοί να κατανοήσουν το περιεχόμενο και την δομή του κειμένου. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να βρουν τα κεντρικά σημεία του κειμένου και να συνειδητοποιήσουν τον τρόπο σύνδεσης τους. Επίσης, δεν πρέπει να αλλοιώσουν το νόημα και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να σχολιάσουν τα γραφόμενα. Τέλος, το όριο των λέξεων πρέπει να τηρηθεί ακριβώς, με μια μικρή παρέκκλιση το πολύ 10 λέξεων.

  • Βγάζω πλαγιότιτλους

    Οι μαθητές διαβάζουν το κείμενο όσες φορές τους είναι απαραίτητο μέχρι να αποκτήσουν μια καλή κατανόηση του. Αν κάποια φράση είναι δυσνόητη προσπαθούν να την κατανοήσουν μέσα από τα συμφραζόμενα. Αφού διαβάσουν το κείμενο βγάζουν πλαγιότιτλους για όλες τις παραγράφους. Σε αυτό το σημείο μπορούν να αξιοποιηθούν οι θεματικές προτάσεις κάθε παραγράφου αφού συνήθως συμπυκνώνουν την ουσία της.

  • Βρίσκω την θεματική μου πρόταση

    Η πρώτη πρόταση του κειμένου καλό είναι να αποτυπώνει τι εξετάζει το κείμενο συνολικά. Έτσι, η εναρκτήρια φράση της περίληψης μπορεί να είναι  κάποια από τις παρακάτω: “Θέμα του κειμένου είναι..”, “Ο αρθρογράφος πραγματεύεται το θέμα του..”, “Το κείμενο διερευνά..”., “ Ο συγγραφέας αναφέρει/καταγράφει/υποστηρίζει/διαπιστώνει/θίγει/υπερασπίζεται/προσεγγίζει..”. Η συγκεκριμένη φράση πρέπει να δηλώνει το είδος του κειμένου, το σκοπό του, την στάση του συγγραφέα.

  • Συνδέω τους πλαγιότιτλους

    Αφού σιγουρευτεί ότι ο κάθε πλαγιότιτλος αντικατοπτρίζει την αντίστοιχη παράγραφο, ο μαθητής καλείται να τους συνδέσει σε ενιαίο κείμενο. Το συγκεκριμένο βήμα απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή γιατί δεν αρκεί μόνο η αναφορά των πληροφοριών αλλά και η επίτευξη συνοχής. Φυσικά, απαραίτητη είναι η χρήση των σωστών συνδετικών λέξεων και φράσεων που λειτουργούν ως ομαλά περάσματα ανάμεσα στις προτάσεις.

  • Πυκνώνω το κείμενο μου

    Ένα συχνό πρόβλημα προκύπτει όταν οι μαθητές ενώνουν τους πλαγιότιτλους και συνειδητοποιούν ότι προκύπτει μεγάλη περίληψη. Πώς μπορούμε να κόψουμε λέξεις χωρίς να αλλοιώσουμε το νόημα; Αρχικά, αντικαθιστούμε τα πολλά “και” με ασύνδετο σχήμα. Έπειτα, αντικαθιστούμε τις δευτερεύουσες προτάσεις με μετοχές ή ισοδύναμα ουσιαστικά, αντικαθιστούμε τις περιφράσεις με μονολεκτικούς τύπους, μετατρέπουμε την παθητική σε ενεργητική φωνή. Σβήνουμε παραδείγματα, επιθετικούς προσδιορισμούς και γράφουμε απολύτως κυριολεκτικά και καθόλου λογοτεχνικά. Φυσικά, δεν χρησιμοποιούμε λέξεις ή φράσεις του κειμένου.

  • Γράφω την κατακλείδα μου.

    Η τελευταία φράση της περίληψης καλό είναι να τονίζει τα τελικά συμπεράσματα του κειμένου και γιαυτό μπορεί να ξεκινά ως εξής: “Ο συγγραφέας καταλήγει/συμπεραίνει/προτείνει..”

  • Διαβάζω την περίληψη μου

    Οι μαθητές αφού ολοκληρώσουν την περίληψη, την ελέγχουν προσεκτικά αναφορικά με το ύφος, το λεξιλόγιο και την δομή. Διορθώνουν τυχόν λάθη σε ορθογραφία, σύνταξη ή σημεία στίξης και παρατηρούν αν κάπου επαναλαμβάνονται ώστε να επαναδιατυπώσουν. Φυσικά, προσέχουν να είναι ενιαίο κείμενο χωρίς παραγράφους ενώ δεν παραλείπουν να μετρήσουν μια μια τις λέξεις ώστε να σβήσουν αν ξεπέρασαν το καθορισμένο όριο. Μια καλή συμβουλή για να μην ξεφεύγουν από το όριο λέξεων είναι να μετρήσουν τις πρώτες 2-3 γραμμές και αφού δουν πόσες λέξεις έχει κάθε φράση να υπολογίσουν πόσες περίπου γραμμές θα πρέπει να καταλαμβάνει το κείμενο. Έτσι, δεν θα χρειάζεται να μετρούν λέξεις κάθε λίγο, αλλά δεν θα χάσουν και το όριο.  

  • Μεταφέρω την περίληψη μου στο καθαρό.

    Το αφήσαμε για το τέλος, αλλά είναι το σημαντικότερο βήμα από όλα. Στις πανελλήνιες ο χρόνος πιέζει και η Έκθεση είναι το κατεξοχήν μάθημα που οι περισσότεροι προλαβαίνουν οριακά τον χρόνο. Ωστόσο, η περίληψη καλό είναι να γράφεται πρώτα στο πρόχειρο αφού απαιτεί πολύ σβήσιμο και επαναδιατύπωση Άλλωστε, η μετάφραση δέκα σειρών στο καθαρό δεν αποτελεί σημαντική επιβάρυνση στο χρόνο και παράλληλα δίνει την ευκαιρία για ένα πιο ευανάγνωστο γραπτό.

    ΠΗΓΗ: https://www.meletontas.gr/blog/didaktiki/panellinies-8-vimata-gia-na-grapsete-arista-tin-perilipsi-stin-ekthesi

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΣΤΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΑΓΧΟΣ - (ΤΡΕΙΣ ΑΞΟΝΕΣ)

Σύμφωνα με τις τρεις τελευταίες παραγράφους του κειμένου, οι παράγοντες που οδηγούν τον άνθρωπο στην ολοκλήρωση και την επιτυχία είναι αρχικά το να μπορεί να ζει στιγμές ανάπαυλας και ηρεμίας μέσα σε έναν κόσμο όπου όλα κινούνται αστραπιαία. Επίσης, άλλος παράγοντας είναι η ικανότητα να παραμένει κανείς σε εγρήγορση χωρίς να βρίσκεται σε διαρκή αγωνία και η δυνατότητα να αισθάνεται καλά με τον εαυτό του παρόλες τις απαιτήσεις και τους ρόλους που καλείται να εκπληρώσει.  

Βίντεο- Πώς γράφουμε περίληψη, Φιλόλογος Online

https://www.youtube.com/watch?v=rsofnVYzY7o&t=0s

 

Ημερολόγιο

Προθεσμία
Γεγονός μαθήματος
Γεγονός συστήματος
Προσωπικό γεγονός

Ανακοινώσεις

Όλες...