Μάθημα : Γ΄Γυμνασίου (1.2, 2.1, 2.2)
Κωδικός : 3501010253
3501010253 - ΑΡΧΟΝΤΟΥΛΑ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΥ
Περιγραφή Μαθήματος
- Το μάθημα δεν διαθέτει περιγραφή -
Κυτταρική θεωρία:
- η θεμελιώδης δομική και λειτουργική μονάδα όλων των οργανισμών είναι το κύτταρο
- κάθε κύτταρο προέρχεται από ένα άλλο κύτταρο (από διαίρεσή του)
Οργανισμοί:
- μονοκύτταροι
- πολυκύτταροι
Είδη κυττάρων (η μελέτη τους γίνεται με οπτικό ή ηλεκτρονικό μικροσκόπιο)
- προκαρυωτικά (χωρίς πυρήνα)
- ευκαρυωτικά (με πυρήνα), που χωρίζονται σε ζωικά και φυτικά
Δομή ευκαρυωτικού κυττάρου (υπάρχουν πολλές διαφορές, αλλά και οι παρακάτω ομοιότητες στα διάφορα είδη ευκαρυωτικών κυττάρων)
1. πλασματική μεμβράνη: δομείται από λιπίδια και πρωτεΐνες. Περιβάλλει και οριοθετεί το κύτταρο και ελέγχει ποιες ουσίες εισέρχονται ή εξέρχονται από το κύτταρο, εξυπηρετώντας την επικοινωνία του με το περιβάλλον.
2. πυρήνας: σχήμα σφαιρικό ή ωοειδές. Φέρει το γενετικό υλικό (DNA), άρα τις πληροφορίες για όλα τα χαρακτηριστικά του κυττάρου (δομικά και λειτουργικά). Περιβάλλεται από διπλή μεμβράνη (πυρηνική) με ανοίγματα (πόρους), μέσω των οποίων γίνεται ανταλλαγή μορίων μεταξύ του πυρήνα και του υπόλοιπου κυττάρου.
3. κυτταρόπλασμα: Παχύρευστη ουσία που καταλαμβάνει τον χώρο ανάμεσα στην πλασματική μεμβράνη και στον πυρήνα. Στο κυτταρόπλασμα υπάρχουν διάφορα οργανίδια, τα οποία επιτελούν τις διάφορες λειτουργίες του κυττάρου.
4. ριβοσώματα: σφαιρικοί σχηματισμοί από πρωτεΐνες και RNA για τη σύνθεση των πρωτεϊνών. Υπάρχουν ελεύθερα στο κυτταρόπλασμα, πάνω στο αδρό ενδοπλασματικό δίκτυο, στα μιτοχόνδρια και στους χλωροπλάστες (βλ. παρακάτω).
5. Ενδοπλασματικό δίκτυο (Ε.Δ.):σύστημα μεμβρανών που συνδέονται με την πλασματική και την πυρηνική μεμβράνη. Αποτελεί ένα ενιαίο δίκτυο αγωγών και κύστεων, μέσω των οποίων εξασφαλίζεται η μεταφορά ουσιών σε όλα τα μέρη του κυττάρου. Στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο διακρίνουμε δύο μορφές ενδοπλασματικού δικτύου, το αδρό και το λείο.
- Αδρό: Φέρει ριβοσώματα, άρα ρόλος: σύνθεση και μεταφορά πρωτεϊνών
- Λείο: δεν έχει ριβοσώματα. Ρόλος: σύνθεση λιπιδίων και αποθήκευση διάφορων πρωτεϊνών.
6. Σύμπλεγμα Golgi:παράλληλοι πεπλατυσμένοι σάκοι για τροποποίηση πρωτεϊνών
7. Λυσοσώματα (μόνο σε ζωικά κύτταρα):σφαιρικό σχήμα και περιέχουν δραστικά ένζυμα, για διάσπαση ουσιών, π.χ. πρωτεϊνών, αλλά και μικροοργανισμών.
8. Κενοτόπια:κυστίδια με υδατώδες υγρό. Χαρακτηριστικά κενοτόπια είναι:
- τα πεπτικά, ΜΟΝΟ στα ζωικά κύτταρα. Σχηματίζονται όταν εισέρχονται σε κυστίδια
τροφικά σωματίδια ή μικροοργανισμοί που ενώνονται με λυσοσώματα για
να διασπαστούν σε απλές θρεπτικές ουσίες ή να καταστραφούν, αντίστοιχα.
- τα χυμοτόπια, ΜΟΝΟ στα φυτικά κύτταρα. Αποθήκες θρεπτικών ουσιών,
καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος του. (Μπορεί να παίξουν και ρόλο
λυσοσωμάτων)
9. Μιτοχόνδρια:-Σχήμα: επίμηκες, σφαιρικό ή ωοειδές.
-Ρόλος: κυτταρική αναπνοή (παραγωγή ενέργειας από διάσπαση χημ. ουσιών για τις
λειτουργίες του κυττάρου
-ο αριθμός τους ποικίλλει ανάλογα με τις ενεργειακές ανάγκες του κυττάρου.
-έχουν 2 μεμβράνες: εξωτερική λεία και εσωτερική με αναδιπλώσεις
-περιέχουν ένζυμα, DNA και ριβοσώματα
-είναι μητρικής προέλευσης
10. Χλωροπλάστες:-σχήμα φακοειδές
-ρόλος: κάνουν φωτοσύνθεση, κατά την οποία απλά ανόργανα μόρια
(π.χ. διοξείδιο του άνθρακα και νερό) μετατρέπονται με τη βοήθεια της ηλιακής
ενέργειας σε οργανικά (π.χ. γλυκόζη). Ταυτόχρονα απελευθερώνεται οξυγόνο.
-περιέχουν ειδικά ένζυμα και άλλα μόρια, όπως χλωροφύλλη, DNA και
ριβοσώματα.
-βρίσκονται ΜΟΝΟ σε φωτοσυνθετικά κύτταρα
11. Κυτταρικό τοίχωμα:περιβάλλει, προστατεύει και στηρίζει την πλασματική μεμβράνη των φυτικών κυττάρων. Αποτελείται από πολυσακχαρίτες, κυρίως κυτταρίνη.
ΔΟΜΗ ΠΡΟΚΑΡΥΩΤΙΚΟΥ ΚΥΤΤΑΡΟΥ (βακτήρια και κυανοβακτήρια)
|
Δεν έχει |
Έχει |
Μπορεί να έχει |
|
πυρήνα |
DNA (γενετικό υλικό) |
μικρότερα μόρια DNA, τα πλασμίδια |
|
|
|
|
|
μεμβρανώδη οργανίδια |
ριβοσώματα (για πρωτεϊνοσύνθεση) |
|
|
|
κυτταρόπλασμα |
|
|
|
πλασματική μεμβράνη |
κάψα (επιπλέον περίβλημα) |
|
|
κυτταρικό τοίχωμα (διαφορετικό των φυτικών κυττάρων) |
βλεφαρίδες/μαστίγιο για κίνηση ή πρόσληψη τροφής |
ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ
|
Μονοκύτταροι (1 κύτταρο που κάνει όλες τις λειτουργίες) |
Πολυκύτταροι (πολλά κύτταρα εξειδικευμένα που συνεργάζονται) |
||
|
|
|
|
|
|
προκαρυωτικοί |
ευκαρυωτικοί |
μόνο ευκαρυωτικοί |
|
|
· βακτήριο |
· φύκη* |
· φυτά* · ζώα · μανιτάρια (πολυκύτταροι μύκητες) |
|
|
· κυανοβακτήριο* |
· μύκητες |
||
|
|
· πρωτόζωα |
||
* φωτοσυνθέτουν
κίνηση σε μονοκύτταρους:
α) με ψευδοπόδια
β) με βλεφαρίδες ή
γ) με μαστίγια
Τροφικές σχέσεις και ροή ενέργειας
Οι οργανισμοί ανάλογα με την προέλευση των χημικών ουσιών που τους δίνουν ενέργεια διακρίνονται σε αυτότροφους (τις συνθέτουν μόνοι τους) και ετερότροφους (τις παίρνουν έτοιμες με την τροφή), ενώ ανάλογα με τον τρόπο που τρέφονται και τον ρόλο τους στο οικοσύστημα διακρίνονται σε παραγωγούς, καταναλωτές και αποικοδομητές, όπως φαίνεται στο παρακάτω διάγραμμα
Οι παραγωγοί φωτοσυνθέτουν, άρα:
- μετατρέπουν την ανόργανη ύλη (διοξείδιο του άνθρακα και νερό) σε οργανική (γλυκόζη)
- ΕΙΣΑΓΟΥΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΤΟ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ
- μετατρέπουν την ηλιακή ενέργεια σε χημική ενέργεια (ενέργεια αποθηκευμένη στους χημικούς δεσμούς της γλυκόζης)
- Είναι τα χερσαία και υδρόβια φυτά και τα φύκη (φυτοπλαγκτόν)
Οι καταναλωτές καταναλώνουν άλλους οργανισμούς ή τμήματά τους, είναι τα διάφορα ζώα και ανάλογα με τις τροφικές τους προτιμήσεις χωρίζονται σε:
- καταναλωτές 1ης τάξης: φυτοφάγα ζώα (τρώνε φυτά)
- καταναλωτές 2ης τάξης: σαρκοφάγα που τρώνε φυτοφάγα (τρώνε καταν. 1ης τάξης)
- καταναλωτές 3ης τάξης: σαρκοφάγα που τρώνε σαρκοφάγα (τρώνε καταν. 2ης τάξης)
- ΔΙΑΚΙΝΟΥΝ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΤΟ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ, ΜΕΣΩ ΤΩΝ ΤΡΟΦΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ
Οι αποικοδομητές αποικοδομούν (διασπούν) νεκρούς οργανισμούς ή τμήματά τους
- είναι βακτήρια, μύκητες ή πρωτόζωα του εδάφους ή του νερού
- μετατρέπουν τη νεκρή οργανική ύλη σε ανόργανη
- ΑΝΑΚΥΚΛΩΝΟΥΝ ΤΗΝ ΥΛΗ, ΩΣΤΕ ΝΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΕΙ ΕΚ ΝΕΟΥ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΑΡΑΓΩΓΟΥΣ
Η ροή ενέργειας σε ένα οικοσύστημα γίνεται ως εξής:
Τροφικές αλυσίδες, τροφικά πλέγματα, τροφικές πυραμίδες
Η ροή ενέργειας φαίνεται μέσα από τις τροφικές σχέσεις
Τροφική αλυσίδα: Είναι η απεικόνιση των τροφικών σχέσεων μεταξύ των οργανισμών ενός οικοσυστήματος με μορφή αλυσίδας, στην οποία τα βέλη δείχνουν την πορεία της τροφής και άρα τη ροή ενέργειας (από το θήραμα προς τον θηρευτή).
Τροφικό πλέγμα: Είναι η απεικόνιση των τροφικών σχέσεων μεταξύ των οργανισμών ενός οικοσυστήματος με μορφή δικτύου τροφ. αλυσίδων, στο οποίο φαίνονται όλες οι διαφορετικές τροφές κάθε οργανισμού και τα βέλη δείχνουν την πορεία της τροφής και άρα τη ροή ενέργειας.
Τροφική πυραμίδα: Είναι η απεικόνιση των ποσοτικών τροφικών σχέσεων μεταξύ των οργανισμών ενός οικοσυστήματος με μορφή επάλληλων ορθογωνίων (το ένα πάνω στο άλλο). Κάθε ορθογώνιο αντιστοιχεί σε ένα τροφικό επίπεδο και περιλαμβάνει όλους τους οργανισμούς που απέχουν ενεργειακά ίσο αριθμό βημάτων από τον Ήλιο. Το εμβαδό κάθε ορθογωνίου είναι ανάλογο με το μέγεθος αυτού που απεικονίζει η πυραμίδα (1. ενέργεια, 2. βιομάζα=ξηρή μάζα ή 3. πληθυσμός)
- Οι πυραμίδες ενέργειας και βιομάζας έχουν πάντα φθίνουσα μορφή, γιατί πάντα η ενέργεια και η βιομάζα μειώνονται καθώς ανεβαίνουμε σε τροφικά επίπεδα.
- Οι πυραμίδες πληθυσμού μπορεί να είναι κανονικές (φθίνουσα μορφή) ή ανεστραμμένες (αύξουσα μορφή) στην περίπτωση που οι τροφικές σχέσεις είναι παρασιτικές (αλλά πάλι στο 1ο επίπεδο είναι οι παραγωγοί).
Από το ένα τροφικό επίπεδο στο επόμενο συμβαίνουν μεγάλες απώλειες σε ενέργεια και βιομάζα, γιατί:
- δεν τρώγονται όλοι ή ολόκληροι οι οργανισμοί
- κάποιοι πεθαίνουν, άρα η ενέργειά τους πάει στους αποικοδομητές κι όχι στο επόμενο επίπεδο
- υπάρχουν απώλειες με τα κόπρανα που καταλήγουν επίσης στους αποικοδομητές κι όχι στο επόμενο επίπεδο
- μεγάλο μέρος της ενέργειας/βιομάζας χρησιμοποιείται για την κάλυψη ενεργειακών αναγκών με την κυτταρική αναπνοή, οπότε μικρό μέρος απομένει για αύξηση βιομάζας που θα καταλήξει στο επόμενο επίπεδο
Έτσι, από το ένα επίπεδο στο επόμενο περνά μόνο το 10% της μεταφερόμενης ενέργειας/βιομάζας
Για να επιβιώνει κάθε οργανισμός πρέπει:
- να διατηρεί σταθερό εσωτερικό περιβάλλον (ομοιόσταση) με συνεργασία των διάφορων ιστών, οργάνων και συστημάτων που διαθέτει και
- να μπορεί να αντιδρά κατάλληλα στις μεταβολές του περιβάλλοντος, όπως να εντοπίζει την τροφή του, να αποφεύγει τους εχθρούς του, να ζευγαρώνει.
Οι αντιδράσεις ενός οργανισμού
- σχετίζονται με την πολυπλοκότητά του,
- επηρεάζουν και επηρεάζονται από το περιβάλλον του και
- χαρακτηρίζονται επιτυχείς εφόσον του επιτρέπουν να προσαρμόζεται σε αυτό, να επιβιώνει και να αναπαράγεται.
Οικοσύστημα: Μια δομή (ή ένα σύστημα μελέτης) που περιλαμβάνει:
- τους οργανισμούς μιας περιοχής (βιοτικοί παράγοντες),
- το άβιο περιβάλλον (αβιοτικοί παράγοντες) και
- όλες τις μεταξύ τους σχέσεις.
Οι οργανισμοί αναπτύσσουν σχέσεις, τόσο με οργανισμούς ίδιου είδους όσο και με οργανισμούς διαφορετικού είδους του οικοσυστήματός τους.
Σχέσεις οργανισμών ίδιου είδους:
- αναπαραγωγικές
- ανταγωνισμού (πχ. για τροφή, χώρο, σύντροφο)
- συνεργασίας (πχ. κοινωνίες μελισσών)
Σχέσεις οργανισμών διαφορετικού είδους:
- τροφικές (θήραμα - θηρευτής)
- ανταγωνισμού (πχ. για τροφή, χώρο)
- συμβίωσης, όταν ο ένας ζει πάνω/μέσα στον άλλο και επωφελούνται και οι δύο (πχ. φυσιολογική μικροχλωρίδα εντέρου μας, που μας παρέχει τη βιταμίνη Κ που δεν μπορούμε να συνθέσουμε)
- παρασιτισμού, όταν ο ένας οργανισμός ζει εις βάρος του άλλου (πχ. παθογόνα μικρόβια, ψείρες)
Το μέγεθος του πληθυσμού ενός είδους εξαρτάται από τη διαθέσιμη τροφή και από το πλήθος των εχθρών-θηρευτών του:
- αυξάνεται η διαθέσιμη τροφή → αυξάνεται ο πληθυσμός
- μειώνεται η διαθέσιμη τροφή → μειώνεται ο πληθυσμός
- μειώνονται οι θηρευτές → αυξάνεται ο πληθυσμός
- αυξάνονται οι θηρευτές → μειώνεται ο πληθυσμός
Οι σχέσεις μεταξύ βιοτικών και αβιοτικών παραγόντων σε ένα οικοσύστημα αλλάζουν συνεχώς ποιοτικά και ποσοτικά, διαταράσσοντας στιγμιαία την ισορροπία (μεταξύ των διαφόρων πληθυσμών). Αν όμως οι αλλαγές είναι μέσα σε μικρά όρια λειτουργούν ρυθμιστικοί μηχανισμοί που αποκαθιστούν την ισορροπία. Έτσι, η ισορροπία είναι δυναμική κι όχι στατική.
- Ρυθμιστικοί μηχανισμοί: Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των διαφόρων παραγόντων του οικοσυστήματος (πχ οι τροφικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ βιοτικών παραγόντων)
- Έστω ένα οικοσύστημα με 100 θάμνους από τους οποίους τρώνε 100 κατσίκια. Στατική ισορροπία θα σήμαινε ότι πάντα θα έχω 100 θάμνους και 100 κατσίκια. Δυναμική ισορροπία σημαίνει ότι αν πχ καούν οι μισοί θάμνοι, τότε θα έχω 50 θάμνους και τελικά και 50 κατσίκια που μπορούν να φάνε από αυτούς
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ ΙΟΥΝΙΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Γ΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
- Ποιες είναι οι κυριότερες οργανικές ενώσεις και τι ξέρετε για αυτές; (σελ. 19,20)
- Τι λέει η κυτταρική θεωρία και σε ποια είδη διακρίνονται τα κύτταρα
[Κυτταρική θεωρία: α) η θεμελιώδης δομική και λειτουργική μονάδα όλων των οργανισμών είναι το κύτταρο β) κάθε κύτταρο προέρχεται από ένα άλλο κύτταρο (από διαίρεσή του)-Είδη κυττάρων (η μελέτη τους γίνεται με οπτικό ή ηλεκτρονικό μικροσκόπιο):προκαρυωτικά (χωρίς πυρήνα) και ευκαρυωτικά (με πυρήνα), που χωρίζονται σε ζωικά και φυτικά]
- Ποια είναι τα οργανίδια του ευκαρυωτικού κυττάρου (ονομαστικά); Ποια από αυτά ανήκουν σε ζωικό και ποια σε φυτικό κύτταρο; (22,23) [κοινά σε ζωικό-φυτικό: πλασματική μεμβράνη, πυρήνας, κυτταρόπλασμα, αδρό και λείο ενδοπλασματικό δίκτυο, ριβοσώματα, σύμπλεγμα Golgi, μιτοχόνδρια, μόνο σε ζωικό: λυσοσώματα, πεπτικά κενοτόπια, μόνο σε φυτικά: χυμοτόπιο, χλωροπλάστες, κυτταρικό τοίχωμα]
- Ποια είναι η δομή του προκαρυωτικού κυττάρου; (σελ 24)
|
Δεν έχει |
Έχει |
Μπορεί να έχει |
|
πυρήνα |
DNA (γενετικό υλικό) |
μικρότερα μόρια DNA, τα πλασμίδια |
|
μεμβρανώδη οργανίδια |
ριβοσώματα (για πρωτεϊνοσύνθεση) |
|
|
|
κυτταρόπλασμα |
|
|
|
πλασματική μεμβράνη |
κάψα (επιπλέον περίβλημα) |
|
|
κυτταρικό τοίχωμα (διαφορετικό από των φυτικών κυττάρων) |
βλεφαρίδες/μαστίγιο για κίνηση ή πρόσληψη τροφής |
αντίξοες συνθήκες
1 βακτήριο <------------------------------> 1 ενδοσπόριο*
ευνοϊκές συνθήκες
*αφυδατωμένο κύτταρο με παχιά τοιχώματα και χαμηλό μεταβολικό ρυθμό]
- Σε ποιες κατηγορίες χωρίζονται οι οργανισμοί ανάλογα με αριθμό και είδος κυττάρων; Ποιοι από αυτούς φωτοσυνθέτουν και πώς μετακινούνται οι μονοκύτταροι; (σελ 24)
|
[Μονοκύτταροι (1 κύτταρο που κάνει όλες τις λειτουργίες) |
Πολυκύτταροι (πολλά κύτταρα εξειδικευμένα που συνεργάζονται) |
||
|
|
|
|
|
|
προκαρυωτικοί |
ευκαρυωτικοί |
μόνο ευκαρυωτικοί |
|
|
· βακτήριο |
· φύκη* |
· φυτά* · ζώα · μανιτάρια (πολυκύτταροι μύκητες) |
|
|
· κυανοβακτήριο* |
· μύκητες |
||
|
|
· πρωτόζωα |
||
* φωτοσυνθέτουν
κίνηση σε μονοκύτταρους: α) με ψευδοπόδια, β) με βλεφαρίδες ή γ) με μαστίγια]
- Τι σχέσεις αναπτύσσονται μεταξύ οργανισμών ίδιου είδους και τι σχέσεις μεταξύ οργανισμών διαφορετικών ειδών;
[Σχέσεις οργανισμών ίδιου είδους: αναπαραγωγικές, ανταγωνισμού (πχ. για τροφή, χώρο, σύντροφο), συνεργασίας (πχ. κοινωνίες μελισσών). Σχέσεις οργανισμών διαφορετικού είδους: τροφικές (θήραμα - θηρευτής), ανταγωνισμού (πχ. για τροφή, χώρο), συμβίωσης, όταν ο ένας ζει πάνω/μέσα στον άλλο και επωφελούνται και οι δύο (πχ. φυσιολογική μικροχλωρίδα εντέρου μας, που μας παρέχει τη βιταμίνη Κ που δεν μπορούμε να συνθέσουμε), παρασιτισμού, όταν ο ένας οργανισμός ζει εις βάρος του άλλου (πχ. παθογόνα μικρόβια, ψείρες)]
- Τι δομές είναι τα χρωμοσώματα και πού εντοπίζονται;
(Είναι δομές στον πυρήνα των ευκαρυωτικών κυττάρων από DNA τυλιγμένο γύρω από πρωτεΐνες. Ο αριθμός και το σχήμα τους είναι χαρακτηριστικά για κάθε είδος οργανισμού)
- Τι είναι α) τα ομόλογα, β) τα αυτοσωμικά και γ) τα φυλετικά χρωμοσώματα;
[α) Ζευγάρι χρωμοσωμάτων με ίδια μορφολογία (μέγεθος και σχήμα), που περιέχουν την ίδια σειρά γονιδίων, που ελέγχουν τις ίδιες ιδιότητες με διαφορετικό, ενδεχομένως, τρόπο. Το ένα είναι μητρικής και το άλλο πατρικής προέλευσης. β) Αυτά που δε σχετίζονται με το φύλο και είναι ίδια σε αρσενικά και θηλυκά άτομα.Στον άνθρωπο είναι 44 (23 ζεύγη). γ) Αυτά που σχετίζονται με το φύλο. Είναι διαφορετικά σε αρσενικά και θηλυκά άτομα. Κάθε διπλοειδής οργανισμός έχει 2 φυλετικά. Σε φυσιολογικά θηλυκά: 2 όμοια Χ (ΧΧ). Σε φυσιολογικά αρσενικά Ένα Χ και ένα μικρότερο Υ (ΧΥ, με Χ>Υ)]
- Ποιοι οργανισμοί είναι απλοειδείς και ποιοι διπλοειδείς;
[Απλοειδείς(n): Αυτοί που δεν έχουν ομόλογα χρωμοσώματα, δηλ όλοι οι προκαρυωτικοί και οι περισσότεροι μονοκύτταροι ευκαρυωτικοί. Διπλοειδείς(2n): Αυτοί που έχουν τα χρωμοσώματά τους σε ζεύγη ομολόγων. Συνήθως ανώτεροι οργανισμοί]
- Τι είναι ο καρυότυπος και ποιες πληροφορίες δίνει;
[Καρυότυπος: Η απεικόνιση όλων των χρωμοσωμάτων ενός κυττάρου σε ζεύγη (αν το κύτταρο είναι διπλοειδές) και κατά ελαττούμενο μέγεθος. Πληροφορίες: α) για το είδος του οργανισμού από τον αριθμό και το σχήμα των χρωμοσωμάτων, β) για το αν είναι διπλοειδής ή απλοειδής από το αν έχει σε ζεύγη ή όχι τα χρωμοσώματά του, γ) για το φύλο από την παρουσία ή απουσία του Υ, δ) για το αν υπάρχουν χρωμοσωμικές ανωμαλίες (μεταλλάξεις) στον αριθμό ή τη δομή των χρωμοσωμάτων]
- Πώς γίνεται ο φυλοκαθορισμός στον άνθρωπο;
[στον άνθρωπο και σε μερικά άλλα είδη γίνεται με βάση το χρωμόσωμα Υ: παρουσία Υ: αρσενικό, απουσία Υ: θηλυκό]
- Σύγκριση DNA - RNA.
|
DNA |
RNA |
|
συνήθως δίκλωνο (2 αλυσίδες), σχηματίζει διπλή έλικα |
συνήθως μονόκλωνο (1 αλυσίδα) |
|
από δεοξυριβονουκλεοτίδια |
από ριβονουκλεοτίδια |
|
σάκχαρο: δεοξυριβόζη |
σάκχαρο: ριβόζη |
|
αζωτούχες βάσεις: Α, Τ, G ή C |
αζωτούχες βάσεις: Α, U, G ή C |
|
ρόλος: γενετικό υλικό (αποθηκεύει τη γενετική πληροφορία) |
· το mRNA (αγγελιαφόρο) μεταφέρει τη γενετική πληροφορία από το DNA στα ριβοσώματα · το rRNA (ριβοσωμικό) είναι συστατικό των ριβοσωμάτων, στα οποία γίνεται η πρωτεϊνοσύνθεση · το tRNA (μεταφορικό) μεταφέρει τα κατάλληλα αμινοξέα στα ριβοσώματα |
- Πού και πότε γίνεται α) αντιγραφή, β) μεταγραφή και γ) μετάφραση και τι παράγεται σε κάθε περίπτωση;
[α) Παράγονται 2 πανομοιότυπα μόρια DNA από ένα αρχικό μόριο DNA. Πού; όπου υπάρχει DNA: κυρίως στον πυρήνα, στα μιτοχόνδρια και στους χλωροπλάστες. Πότε και γιατί; Πριν τη διαίρεση του κυττάρου, ώστε κάθε νέο κύτταρο να έχει ένα αντίγραφο από κάθε μόριο DNA του αρχικού κυττάρου. β) Παράγεται ένα μόριο RNA από ένα γονίδιο του DNA. Πού; Όπου υπάρχει DNA, δηλ. σε πυρήνα (κυρίως),σε μιτοχόνδρια και χλωροπλάστες. Πότε; Όταν το κύτταρο χρειάζεται μια πρωτεΐνη. γ) παράγεται μια πρωτεΐνη, ακριβέστερα μια αλυσίδα αμινοξέων (= πολυπεπτιδική αλυσίδα), σύμφωνα με τις οδηγίες ενός μορίου mRNA. Πού; Στα ριβοσώματα (Ριβοσώματα υπάρχουν ελεύθερα στο κυτταρόπλασμα, πάνω στο αδρό ενδοπλασματικό δίκτυο, στα μιτοχόνδρια και στους χλωροπλάστες). Πότε; Όταν το κύτταρο χρειαζεται μια πρωτεΐνη.]
- Τι είναι το Κεντρικό Δόγμα της Βιολογίας και τι δείχνει;
[Διάγραμμα που συνοψίζει τις διαδικασίες της αντιγραφής, μεταγραφής και μετάφρασης και στο οποίο τα βέλη δείχνουν τη ροή της γενετικής πληροφορίας.
- α) Τι είναι τα αλληλόμορφα γονίδια, β) σε τι διακρίνονται και γ) πώς χαρακτηρίζονται τα άτομα ανάλογα με τα αλληλόμορφα που φέρουν;
[α) Τα γονίδια που βρίσκονται στην αντίστοιχη θέση στα ομόλογα χρωμοσώματα και ελέγχουν την ίδια ιδιότητα με διαφορετικό τρόπο. γ) Άτομα: Ομόζυγα: Αυτά που φέρουν ίδια αλληλόμορφα για την ιδιότητα που μελετάμε. Ετερόζυγα: Αυτά που φέρουν διαφορετικά αλληλόμορφα για την ιδιότητα που μελετάμε. β) Σχέση αλληλομόρφων: Επικρατές: αυτό που εκφράζεται σε ομόζυγη και ετερόζυγη κατάσταση (δηλ αυτό που καλύπτει το άλλο). Υπολειπόμενο: αυτό που εκφράζεται μόνο σε ομόζυγη κατάσταση]
- Σύγκριση μίτωσης - μείωσης
|
ΜΙΤΩΣΗ |
ΜΕΙΩΣΗ |
|
1 διαίρεση με 4 στάδια (πρόφαση, μετάφαση, ανάφαση, τελόφαση) |
2 διαδοχικές διαιρέσεις με 4 στάδια η καθεμία |
|
προκύπτουν 2 νέα κύτταρα με ίσο ποσό DNA - ίδιο αριθμό χρωμοσωμάτων με το αρχικό |
προκύπτουν 4 νέα κύτταρα με μισό ποσό DNA - μισό αριθμό χρωμοσωμάτων από το αρχικό |
|
συμβαίνει: · στο ζυγωτό · στα σωματικά κύτταρα · σε κάποιους μονοκύτταρους ευκαρυωτικούς οργανισμούς |
συμβαίνει: · μόνο στα άωρα γεννητικά κύτταρα |
|
γίνεται για: · ανάπτυξη · αναπλήρωση φθορών · πολλαπλασιασμό μονοκύτταρων ευκαρυωτικών |
γίνεται για: · τη δημιουργία των γαμετών (ωαρίων - σπερματοζωαρίων) |
|
βιολογική σημασία: · διατηρείται σταθερός ο αριθμός χρωμοσωμάτων σε όλα τα κύτταρα ενός οργανισμού · ευνοεί τη γενετική σταθερότητα |
βιολογική σημασία: · διατηρείται σταθερός ο αριθμός χρωμοσωμάτων στο είδος από γενιά σε γενιά · ευνοεί (μαζί με τη γονιμοποίηση) το "ανακάτεμα" και "πάντρεμα" γενετικού υλικού, άρα τη γενετική ποικιλομορφία και κατ' επέκταση την εξέλιξη |
|
Συνοπτικά: · σε κύτταρα που έχει αντιγραφεί το DNA, διαχωρίζονται οι αδελφές χρωματίδες κάθε χρωμοσώματος · διαιρείται το κυτταρόπλασμα και παράγονται 2 νέα κύτταρα με ίδιο αριθμό χρωμοσωμάτων |
Συνοπτικά: · Σε διπλοειδή κύτταρα που έχει αντιγραφεί το DNA, στη Μείωση Ι διαχωρίζονται τα ομόλογα χρωμοσώματα και προκύπτουν 2 νέα απλοειδή κύτταρα με μονά χρωμοσώματα (όχι σε ζεύγη), που το καθένα έχει 2 αδελφές χρωματίδες · στη Μείωση ΙΙ διαχωρίζονται οι αδελφές χρωματίδες κάθε χρωμοσώματος και δημιουρ- γούνται συνολικά 4 απλοειδή κύτταρα με τα μισά χρωμοσώ-ματα από το αρχικό κύτταρο |
- Τι είναι ο γονότυπος (ΓΤ) και τι ο φαινότυπος (ΦΤ);
[ΓΤ: Το σύνολο των αλληλομόρφων που βρίσκονται σε κάθε κύτταρο ενός οργανισμού (πχ. αν συμβολίσουμε Κ το αλληλόμορφο για καστανά μάτια και το άτομο είναι ομόζυγο για καστανά μάτια, ο γονότυπός του είναι ΚΚ). ΦΤ: το σύνολο των παρατηρούμενων χαρακτηριστικών του οργανισμού (μορφολογικών, ανατομικών, φυσιολογικών κτλ.) Για παράδειγμα ένα άτομο με γονότυπο ΚΚ ή Κκ έχει φαινότυπο «καστανά μάτια»]
- Σε ποια 2 συμπεράσματα κατέληξε ο Μέντελ για τη διασταύρωση μεταξύ ομόζυγων και ετερόζυγων ατόμων;
[1ο. Όταν διασταυρώνονται ομόζυγα άτομα που είναι ίδια ή διαφέρουν μεταξύ τους ως προς μια ή περισσότερες ιδιότητες τότε οι απόγονοί τους είναι όλοι ομοιόμορφοι μεταξύ τους ως προς τις ιδιότητες αυτές. 2ο. Όταν διασταυρώνονται ετερόζυγα άτομα, τότε επανεμφανίζονται στους απογόνους τους οι ιδιότητες των γονέων των ετερόζυγων, με καθορισμένη αναλογία.]
- Μεταλλάξεις: α) τι είναι; β) σε ποιες κατηγορίες διακρίνονται; γ) πώς γίνονται; δ) τι προκαλούν;
[α) Είναι αλλαγές στο DNA (στο ποσό ή στη σειρά των βάσεων). β) Διακρίνονται σε γονιδιακές: αυτές που συμβαίνουν σε γονίδια (μικρής έκτασης αλλαγές) - πχ αλφισμός: έλλειψη μελανίνης από δέρμα, μαλλιά και ίριδα ματιών- και σε χρωμοσωμικές: αυτές που σχετίζονται με αλλαγή στον αριθμό ή τη δομή των χρωμοσωμάτων (μεγάλης έκτασης αλλαγές) - πχ σύνδρομο Down: ένα παραπάνω χρωμόσωμα 21, δηλ συνολικά 47 αντί 46 χρωμοσώματα, συνήθως λόγω λάθους στο σχηματισμό ωαρίου (δηλ ωάριο με 24 αντί 23 χρωμοσώματα). γ) Γίνονται: 1.τυχαία, 2.λόγω μεταλλαξογόνων παραγόντων (χημικ. ουσίες, ακτινοβολίες), 3.είτε λόγω μεγάλης ηλικίας της μητέρας. δ) 1.δημιουργούν νέα αλληλόμορφα ή νέα γονίδια, 2.αυξάνουν τη γενετική ποικιλότητα, πράγμα που ευνοεί την εξέλιξη των ειδών, 3.μπορεί να προκαλέσουν ασθένειες (γενετικές ή καρκίνο)]
Ασκ2/σελ 110. Ένα ζευγάρι έχει αποκτήσει ένα αγόρι που έχει προσκολλημένους λοβούς αυτιών. Η μητέρα του και ο πατέρας του έχουν ελεύθερους λοβούς αυτιών. Πώς μπορείτε να εξηγήσετε το γεγονός αυτό; Να γράψετε τους γονότυπους των γονέων και του αγοριού χρησιμοποιώντας το γράμμα Α για το επικρατές και το γράμμα α για το υπολειπόμενο αλληλόμορφο.
Απ: Γονείς: ελεύθεροι λοβοί x ελεύθεροι λοβοί
Παιδί: προσκολλημένοι λοβοί (έχει γνώρισμα που προϋπήρχε, αλλά δεν εκδηλωνόταν στους γονείς, άρα είναι υπολειπόμενο και θα βρίσκεται σε ομόζυγη κατάσταση)
Συμβολισμός: Α: ελεύθεροι λοβοί (επικρατές)
α: προσκολλημένοι λοβοί (υπολειπόμενο)
Το παιδί έχει Γ.Τ.: αα, άρα έχει πάρει 1α από κάθε γονέα.
Γονότυπος γονέων: Αα (έχουν 1Α αφού έχουν ελεύθερους λοβούς και 1α που δίνουν στο παιδί)
Ασκ.3/σελ 110. Η γραμμή τριχοφυΐας με κορυφή οφείλεται σε επικρατές αλληλόμορφο. Ποιος θα είναι ο φαινότυπος των παιδιών ενός ζευγαριού που η μητέρα έχει γραμμή τριχοφυΐας με κορυφή και ο πατέρας γραμμή τριχοφυΐας χωρίς κορυφή; Ποιος θα είναι ο πιθανός γονότυπος των γονέων και των παιδιών; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
Απ.: Συμβολισμός: Γ: γραμμή τριχοφυΐας με κορυφή (επικρατές)
γ: γραμμή τριχοφυΐας χωρίς κορυφή (υπολειπόμενο)
Γονείς: μητέρα με κορυφή x πατέρας χωρίς κορυφή
Γ.Τ. γονέων: ΓΓ ή Γγ x γγ
1η περίπτωση: Γ.Τ. γονέων: ΓΓ x γγ
γαμέτες: Γ γ
Γ.Τ. παιδιών: Γγ (όλα)
Φ.Τ. παιδιών: όλα με κορυφή
2η περίπτωση: Γ.Τ. γονέων: Γγ x γγ
γαμέτες: Γ, γ γ
Γ.Τ. παιδιών: Γγ , γγ
Φ.Τ. παιδιών: μισά με κορυφή, μισά χωρίς κορυφή
σελ111:
Ημερολόγιο
Ανακοινώσεις
Όλες...- - Δεν υπάρχουν ανακοινώσεις -